2011, ഡിസംബർ 13, ചൊവ്വാഴ്ച

വ്യത്യസ്തനാം റോള്‍സ് റോയ്‌സ് ബാര്‍ബര്‍'



വ്യത്യസ്തനാം റോള്‍സ് റോയ്‌സ് ബാര്‍ബര്‍'

ശ്രീനിവാസന്‍ പറഞ്ഞു തന്നെ ബാര്‍ബറാം ബാലന്റെ കഥ മലയാളികള്‍ക്ക് സുപരിചിതമാണ്. സ്വപ്‌നം കാണാനും സ്വപ്‌നങ്ങളേക്കാളും വളരാനും കഴിഞ്ഞ വ്യത്യസ്തനായ മറ്റൊരു ബാര്‍ബറുടെ കഥ ബാംഗ്ലൂരില്‍ നിന്നാണ്. എല്ലാവരും തിരിച്ചറിയുന്ന ഈ ബാര്‍ബര്‍ ജീവിതത്തില്‍ എത്ര ഉയര്‍ച്ചയുണ്ടായാലും സ്വയം മറക്കുന്നവര്‍ക്കുള്ള ഒരു ഗുണപാഠവുമാണ്.
നിങ്ങള്‍ ആഗ്രഹിക്കുന്ന രീതിയില്‍ തലമുടിവെട്ടിത്തരണമെങ്കില്‍ കന്നഡക്കാരനായ രമേഷ് ബാബു വെറും 65 രൂപ നിരക്കില്‍ അത് ചെയ്ത് തരും. പക്ഷേ അതിന് നിങ്ങള്‍ ചിലപ്പോള്‍ കാത്തിരിക്കേണ്ടി വരും. കാരണം പെട്ടെന്ന് ഒരു തിരക്ക് വന്നാല്‍ കടയ്ക്ക് പുറത്ത് പാര്‍ക്ക് ചെയ്തിരിക്കുന്ന റോള്‍സ് റോയ്‌സ് ഗോസ്റ്റ് കാറില്‍ കയറി കക്ഷി ചിലപ്പോള്‍ അപ്രത്യക്ഷമായെന്ന് വരാം. ഏതോ വി.ഐ.പിയുടെ ഡ്രൈവറാണെന്ന് തെറ്റിദ്ധരിക്കണ്ട. മൂന്നു കോടി വില വരുന്ന റോള്‍സ് റോയ്‌സ് രമേഷിന്റെ സ്വന്തം തന്നെ. ഭാഗ്യക്കുറിയടിച്ച് കിട്ടിയ തുകകൊണ്ടൊന്നും വാങ്ങിയതല്ല. സ്വന്തം പരിശ്രമം കൊണ്ട് തന്നെയാണ് രമേഷ് റോള്‍സ് റോയ്‌സ് ഉള്‍പ്പടെ 60 ലധികം കാറുകളുടെ ഉടമയായത്. ബി.എം.ഡബ്ല്യുവും, ബെന്‍സും എല്ലാം ഉള്‍പ്പെടും രമേഷിന്റെ വാഹനശ്രേണിയില്‍.
സിനിമക്കഥ പോലെ വിചിത്രമായ ഫ്ലാഷ്ബാക്കാണ് രമേഷ് ബാബുവിന്റേത്. 1979 ല്‍ ബാര്‍ബര്‍ ജോലിനോക്കിയിരുന്ന അച്ഛന്‍ മരിക്കുമ്പോള്‍ പയ്യനായ രമേഷിന് പ്രായം ഒമ്പത് വയസ്സ് മാത്രം. കാര്യമായ സമ്പാദ്യമൊന്നുമില്ലാതിരുന്ന നിര്‍ദന കുടുംബം. ജീവിതമാര്‍ഗമായി ഒരു വരുമാനത്തിന് അച്ഛന്റെ ബാര്‍ബര്‍ ഷോപ്പ് വാടകയ്ക്ക് നല്‍കാന്‍ കുടുംബം തീരുമാനിച്ചു. അതും ദിവസം അഞ്ച് രൂപ ദിവസ വാടകയ്ക്ക്. ബ്രിഗേഡ് റോഡിലെ സെന്റ് പാട്രിക് കോംപ്ലക്‌സിലുള്ള ബാര്‍ബര്‍ ഷോപ്പിന്റെ വാടകയായിരുന്നു രമേഷിന്റെ ചെറുപ്പക്കാലത്ത് കുടുംബത്തിന്റെ അത്താണി. പത്താം ക്ലാസ് പൂര്‍ത്തിയാക്കിയ ശേഷം രമേഷും കുടുംബം പോറ്റാനായി പഠനത്തോട് വിടപറഞ്ഞ് അച്ഛന്റെ വഴി തന്നെ സ്വീകരിച്ചു.
1991 ല്‍ സ്വന്തമായി ബാര്‍ബര്‍ ഷോപ്പ് തുടങ്ങിയ രമേഷിന്റെ ജീവിതത്തില്‍ നിര്‍ണായക വഴിത്തിരിവുണ്ടാകുന്നത് 1994 ലാണ്. വാഹനങ്ങള്‍ വാടകയ്ക്ക് നല്‍കുന്ന ബിസിനസ്സ് നടത്തിയിരുന്ന അമ്മാവനില്‍ നിന്ന് രമേഷ് കടം വാങ്ങിയും ചെറിയ സമ്പാദ്യവും ഒക്കെ ചേര്‍ത്ത് ഒരു ഓംനി വാന്‍ വാങ്ങി. ബാര്‍ബര്‍ ജോലിക്കൊപ്പം റെന്റ് എ കാര്‍ ബിസിനസ്സും തുടങ്ങി. 1996 ല്‍ ബൗറിങ് ഇന്‍സ്റ്റിറ്റിയൂട്ടില്‍ ബാര്‍ബര്‍ ഷോപ്പ് തുടങ്ങിയ രമേഷിന്റെ ജീവിതത്തില്‍ പിന്നെ ഉയര്‍ച്ചയുടെ നാളുകളായിരുന്നു. ഓരേ സമയം തലമുടി വെട്ടുന്ന ജോലിയും റെന്റ് എ കാര്‍ ബിസിനസ്സുമായി രമേഷ് ഒരു സംഭവമായി മാറി.
2011 ലെത്തുമ്പോള്‍ ഇന്ന് രമേഷിന്റെ ശേഖരത്തിലുള്ളത് ഒന്നും രണ്ടും വാഹനങ്ങളല്ല. വിവിധ മോഡലുകളിലായി 67 കാറുകളുടെ ഉടമയാണ് ഇന്ന് രമേഷ്.. വാഹനശ്രേണിയിലുള്ളവ കേട്ടാല്‍ ഞെട്ടും റോള്‍സ് റോയ്‌സിന് പുറമേ നാല് ബെന്‍സ്, അത്രയും തന്നെ ബി.എം ഡബ്ല്യു, 50 ടയോട്ട ഇന്നോവ. ഇവയെല്ലാം തന്നെ വാടകയ്ക്ക് നല്‍കുന്നുമുണ്ട്. ഇടപാടുകാരില്‍ വമ്പന്‍ രാഷ് ട്രീയക്കാരും, സൈനിക ഓഫീസര്‍മാരും എന്തിന് വെള്ളിത്തിരയിലെ സൂപ്പര്‍താരങ്ങളായ സല്‍മാന്‍ ഖാന്‍, ആമിര്‍ ഖാന്‍, ഐശ്വര്യ റായ് ബച്ചന്‍ എന്നിവരെല്ലാം പെടും. ഇവര്‍ക്കെല്ലാം യഥാസമയം കാറുകള്‍ക്ക് വാടകയ്ക്ക് നല്‍കിവരുന്നു.
മൂന്നു കോടി 10 ലക്ഷം വില വരുന്ന റോള്‍സ് റോയ്‌സ് ബാംഗ്ലൂരില്‍ സ്വന്തമായുള്ളത് രമേഷ് ഉള്‍പ്പടെ അഞ്ച് പേര്‍ക്ക് മാത്രം. സ്വന്തം വരുമാനത്തിന് പുറമേ ബാങ്ക് വായ്പും ചേര്‍ത്താണ് റോള്‍സ് റോയ്‌സ് വാങ്ങിയത്. വായ്പയുടെ<sp

2011, ഡിസംബർ 8, വ്യാഴാഴ്‌ച

ജനാധിപത്യവാദികള്‍ രാഷ്ട്രീയ ഇസ്ലാമിനൊപ്പം നില്‍ക്കണം വദാഹ് ഖന്‍ഫര്‍

ജനാധിപത്യവാദികള്‍ രാഷ്ട്രീയ ഇസ്ലാമിനൊപ്പം നില്‍ക്കണം വദാഹ് ഖന്‍ഫര്‍

‘അറബ് വസന്തത്തില്‍നിന്ന്
ഇസ്ലാമിക ശൈത്യത്തിലേക്ക് ’
ഈ പ്രതിഭാസം ‘രാഷ്ട്രീയ ഇസ്ലാമി’ന്‍െറ (പൊളിറ്റിക്കല്‍ ഇസ്ലാം) ഉദയം എന്ന ‘പ്രശ്ന’ത്തെക്കുറിച്ചുള്ള സംവാദങ്ങള്‍ പടിഞ്ഞാറന്‍ നാടുകളില്‍ ഉയര്‍ത്തിയിട്ടുണ്ട്. അറബ് ലോകത്താവട്ടെ, ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകള്‍ക്കും അവരെക്കുറിച്ച് ആശങ്കയുള്ള സെക്യുലറിസ്റ്റുകള്‍ക്കുമിടയില്‍ പ്രശ്നങ്ങള്‍ ഉരുണ്ടുകൂടുകയാണ്. അറബ് വസന്തം ഇസ്ലാമിക ശൈത്യത്തിലേക്ക് വഴിതുറക്കുമെന്ന് പലരും മുന്നറിയിപ്പ് നല്‍കുന്നു. ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകള്‍ ജനാധിപത്യവാദികളെന്ന് ഭാവിക്കുന്നുണ്ടെങ്കിലും വൈകാതെ അവര്‍ ജനാധിപത്യത്തിനെതിരെ തിരിയുമെന്നാണ് അവരുടെ മുന്നറിയിപ്പ്.പാശ്ചാത്യ രാജ്യങ്ങളിലാവട്ടെ, 9/11ന് ശേഷം മൂടുറപ്പിക്കപ്പെട്ട വാര്‍പ്പു മാതൃകകള്‍ വീണ്ടും ഉയര്‍ന്നുതുടങ്ങിയിരിക്കുന്നു. മതേതരവാദികളുടെ മുന്‍കൈയില്‍ ഒരു ‘ജനാധിപത്യ വിരുദ്ധ ക്യാമ്പ്’ അറബ് ലോകത്ത് രൂപപ്പെട്ടിരിക്കുകയാണ്. ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകള്‍ വിജയിച്ചുകളയുമെന്നതാണ് ജനാധിപത്യവത്കരണത്തെ എതിര്‍ക്കാനുള്ള അവരുടെ ന്യായം. പക്ഷേ, ഇസ്ലാമിസ്റ്റ് മുന്നേറ്റത്തിനെതിരെ ഉയരുന്ന ബഹളങ്ങളൊന്നും ലക്ഷ്യം കാണാന്‍ പോവുന്നില്ല. രാഷ്ട്രീയ ഇസ്ലാമിനെക്കുറിച്ച ശാന്തവും വൈജ്ഞാനികവുമായ ഒരു സംവാദം നീണ്ടകാലത്തെ കുടിശ്ശികയായി ഇവിടെ ബാക്കി കിടപ്പുണ്ട്.
ഒന്നാമതായി നാം സംവാദത്തിന്‍െറ വ്യവസ്ഥകള്‍ നിര്‍ണയിക്കുക.‘ഇസ്ലാമിനെ അടിത്തറയായി സ്വീകരിച്ചുകൊണ്ട് പൊതുമണ്ഡലത്തില്‍ ഇടപെടുന്ന മുസ്ലിംകള്‍’ എന്നതാണ് ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകളെ കുറിച്ച് മുസ്ലിം നാടുകളിലെ പൊതുവായ നിര്‍വചനം. ഈ ഇടപെടല്‍ ജനാധിപത്യവുമായി ഏറ്റുമുട്ടുന്നില്ല എന്നവര്‍ മനസ്സിലാക്കുന്നു. പടിഞ്ഞാറാകട്ടെ, ഹിംസയെ ലക്ഷ്യവും മാര്‍ഗവുമായി സ്വീകരിക്കുന്നവരെ കുറിക്കാനാണ് ഇസ്ലാമിസ്റ്റ് എന്ന പദം ഉപയോഗിക്കുന്നത്. ജനാധിപത്യ ഇടപെടലുകളെ തിരസ്കരിക്കുന്ന, ‘ജിഹാദി സലഫിസ’ത്തിന്‍െറ വക്താക്കളായ അല്‍ ഖാഇദയെ കുറിക്കാന്‍ പാശ്ചാത്യര്‍ ഇസ്ലാമിസ്റ്റ് എന്ന വാക്ക് ഉപയോഗിക്കുന്നു. (അല്‍ഖാഇദ നേതാവായ അയ്മന്‍ സവാഹിരി, തെരഞ്ഞെടുപ്പില്‍ പങ്കെടുത്തതിന്‍െറ പേരില്‍ ഹമാസിനെയും ഹിംസയെ തള്ളിക്കളഞ്ഞതിന്‍െറ പേരില്‍ മുസ്ലിം ബ്രദര്‍ഹുഡിനെയും രൂക്ഷമായി വിമര്‍ശിച്ച കാര്യം ഓര്‍ക്കുക.)
ഇസ്ലാമിസ്റ്റ് എന്ന പദത്തെ മനസ്സിലാക്കുന്നതില്‍ പടിഞ്ഞാറും മുസ്ലിം ലോകത്തും നിലനില്‍ക്കുന്ന ഈ വൈരുധ്യം സ്വേഛാധിപതികളായ അറബ് ഭരണാധികാരികള്‍ ഏറെ ചൂഷണം ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. ജനാധിപത്യ പരിപാടികളുള്ള ഇസ്ലാമിക പ്രസ്ഥാനങ്ങളെ അടിച്ചമര്‍ത്താന്‍ അവര്‍ ഈ അവസരം ഉപയോഗിച്ചു. ഇക്കാര്യത്തില്‍ വ്യക്തത വരുത്തേണ്ട സമയം അതിക്രമിച്ചിരിക്കുന്നു.
ബ്രദര്‍ഹുഡ് പോലെയുള്ള പരിഷ്കരണവാദികളായ ഇസ്ലാമിക പ്രസ്ഥാനങ്ങള്‍ രാഷ്ട്രീയ പ്രക്രിയക്കകത്ത് നിന്നാണ് പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നത്. 1982ല്‍ സിറിയയില്‍ ഹാഫിസുല്‍ അസദിന്‍െറ ഭരണകൂടവുമായി നടന്ന സായുധ സംഘട്ടനത്തില്‍നിന്ന് അവര്‍ കയ്പേറിയ പാഠങ്ങള്‍ പഠിച്ചിട്ടുണ്ട്. 20,000 മനുഷ്യജീവനുകളാണ് ആ സംഘട്ടനത്തില്‍ ഹോമിക്കപ്പെട്ടത്. വേറെയും ആയിരങ്ങള്‍ തടവിലാക്കപ്പെടുകയോ നാടുകടത്തപ്പെടുകയോ ചെയ്തു. സായുധ രീതികള്‍ ഒഴിവാക്കുകയും തന്ത്രപരമായ ക്ഷമ അവലംബിക്കുകയും ചെയ്യുക എന്ന പാഠമാണ് സിറിയന്‍ അനുഭവം ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകളെ പഠിപ്പിച്ചത്.
മേഖലയുടെ ചരിത്രം
രണ്ടാമതായി, മേഖലയുടെ ചരിത്രത്തെക്കുറിച്ചും നമുക്ക് ധാരണയുണ്ടാവണം. പടിഞ്ഞാറന്‍ കാഴ്ചപ്പാടില്‍ ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകള്‍ എന്നാല്‍  രാഷ്ട്രീയത്തിലെ നവാഗതരാണ്. അനുഭവങ്ങളില്ലാത്ത തീവ്രമായ ആദര്‍ശത്താല്‍ പ്രചോദിതരായ ക്ഷിപ്രോത്സാഹികള്‍. യഥാര്‍ഥത്തില്‍ 1920കള്‍ മുതല്‍ തന്നെ അറബ് രാഷ്ട്രീയത്തില്‍ സുപ്രധാന ദൗത്യങ്ങള്‍ നിര്‍വഹിച്ചു പോരുന്നവരായിരുന്നു ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകള്‍. മിക്കപ്പോഴും പ്രതിപക്ഷത്തായിരുന്നു അവര്‍. 1940കള്‍ മുതല്‍ അവര്‍ പാര്‍ലമെന്‍ററി തെരഞ്ഞെടുപ്പ് പ്രക്രിയയില്‍ പങ്കാളികളായിട്ടുണ്ട്. ദേശീയവാദികളും മതേതരവാദികളും സോഷ്യലിസ്റ്റുകളുമായും തെരഞ്ഞെടുപ്പ് ധാരണകള്‍ രൂപപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. സുഡാന്‍, അല്‍ജീരിയ, യമന്‍, ജോര്‍ഡന്‍ എന്നിവിടങ്ങളില്‍ ഭരണത്തില്‍ പങ്കാളികളായിട്ടുമുണ്ട്. 1977ല്‍, സുഡാനിലെ നുമൈരിയെപോലെ, ഇസ്ലാമികരല്ലാത്ത ഭരണാധികാരികളുമായും അവര്‍ സഖ്യങ്ങളുണ്ടാക്കിയിട്ടുണ്ട്.
മുസ്ലിം പൊതുബോധത്തെ രൂപപ്പെടുത്തുന്നതിലും രാഷ്ട്രീയ ഇസ്ലാമിനെ പാകമാക്കുന്നതിലും മറ്റനവധി ഘടകങ്ങളും പങ്കുവഹിച്ചിട്ടുണ്ട്. 1979ലെ ഇറാന്‍ വിപ്ളവം, 1989ല്‍ സുഡാനിലെ സൈനിക അട്ടിമറി, 1991ല്‍ അല്‍ജീരിയയിലെ  ഇസ്ലാമിക് സാല്‍വേഷന്‍ ഫ്രണ്ടിന്‍െറ തെരഞ്ഞെടുപ്പ് വിജയവും അവര്‍ക്ക് ഭരിക്കാനുള്ള അവകാശം നിഷേധിച്ചുകൊണ്ടുള്ള സൈനിക ഇടപെടലും, 1996ല്‍ താലിബാന്‍െറ അഫ്ഗാന്‍ മുന്നേറ്റവും ഇസ്ലാമിക് എമിറേറ്റിന്‍െറ പ്രഖ്യാപനവും, 1996ല്‍ ഫലസ്തീന്‍ തെരഞ്ഞെടുപ്പിലെ ഹമാസ് വിജയം എന്നിവ അതില്‍ പ്രധാനമാണ്. ഹമാസിന്‍െറ വിജയം അംഗീകരിക്കപ്പെടുകയോ ദേശീയ ഐക്യസര്‍ക്കാര്‍ രൂപവത്കരിക്കപ്പെടുകയോ ചെയ്തില്ല. പകരം, ആ പ്രസ്ഥാനത്തെ ശ്വാസം മുട്ടിച്ചുകൊല്ലാന്‍ ഗസ്സക്കെതിരെ ഉപരോധം നടപ്പാക്കപ്പെടുകയാണുണ്ടായത്.
തുര്‍ക്കി ഫാക്ടര്‍
ഒരുപക്ഷേ, ഈ പ്രക്രിയയിലെ ഏറ്റവും സ്വാധീനം ചെലുത്തിയ സംഭവം തുര്‍ക്കിയിലെ ജസ്റ്റിസ് ആന്‍ഡ് ഡവലപ്മെന്‍റ് പാര്‍ട്ടിയുടെ (എ.കെ.പി)2002ലെ തെരഞ്ഞെടുപ്പ് വിജയമായിരിക്കും. മറ്റു ഇസ്ലാമിക പ്രസ്ഥാനങ്ങള്‍ക്ക് അത് വലിയ പ്രചോദനമായി. സ്വയം ഇസ്ലാമിക പ്രസ്ഥാനം എന്ന് വിശേഷിപ്പിക്കുന്നില്ളെങ്കിലും കഴിഞ്ഞ പത്തുവര്‍ഷത്തെ എ.കെ.പിയുടെ രാഷ്ട്രീയ അനുഭവങ്ങള്‍ വിജയപ്രദം എന്ന് ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകള്‍ വിശേഷിപ്പിക്കുന്ന മാതൃകയാണ് സൃഷ്ടിച്ചത്. എ.കെ.പി മാതൃകയുടെ മൂന്നു പ്രധാന സവിശേഷതകള്‍ ഇവയാണ്: 1. പൊതുവായ ഇസ്ലാമിക ചട്ടക്കൂട് 2. ബഹുകക്ഷി ജനാധിപത്യം 3. ശ്രദ്ധേയമായ സാമ്പത്തിക വളര്‍ച്ച.
വൈവിധ്യം നിറഞ്ഞ ഈ രാഷ്ട്രീയ അനുഭവങ്ങള്‍ പൊളിറ്റിക്കല്‍ ഇസ്ലാമിന്‍െറ ഇലാസ്തികതയെയും രാഷ്ട്രീയ പ്രവര്‍ത്തനത്തിനുള്ള അതിന്‍െറ ശേഷിയെയും അതിന്‍െറ ദര്‍ശനത്തെത്തന്നെയും അഗാധമായി സ്വാധീനിച്ചിട്ടുണ്ട്.
അതേസമയം,  ഏകാധിപതികളായ അറബ് ഭരണാധികാരികളില്‍നിന്ന് എണ്ണമറ്റ സമ്മര്‍ദങ്ങളെയും രാഷ്ട്രീയ ഇസ്ലാമിന് നേരിടേണ്ടി വന്നിട്ടുണ്ട്. 9/11ന് ശേഷം അത് രൂക്ഷത പ്രാപിക്കുകയും ചെയ്തു.ഇസ്ലാമിക സ്ഥാപനങ്ങള്‍ അടിച്ചമര്‍ത്തപ്പെട്ടു. പ്രവര്‍ത്തകര്‍ തടവിലാക്കപ്പെടുകയും പീഡിപ്പിക്കപ്പെടുകയും കൊല്ലപ്പെടുകയും ചെയ്തു. കയ്പേറിയ അനുഭവങ്ങളിലൂടെ അവര്‍ക്ക് കടന്നുപോകേണ്ടിവന്നു. ചില പ്രവര്‍ത്തകരില്‍നിന്ന് അമിതാവേശത്തിന്‍െറ മുദ്രാവാക്യങ്ങളും സഹിഷ്ണുതയില്ലാത്ത സ്വരവുമുയരുന്നുണ്ടെങ്കില്‍ ഈ ചരിത്രാനുഭവം വെച്ചുനോക്കുമ്പോള്‍ അത് സ്വാഭാവികം മാത്രമാണ്. ഇപ്പോള്‍ തെരഞ്ഞെടുപ്പ് പ്രചാരണങ്ങളുടെ മുന്‍നിരയിലുള്ളവരില്‍ ചിലര്‍ അടുത്ത കാലത്തായി മാത്രം ജയില്‍മോചിതരായവരാണ്. പ്രഫഷനല്‍ നയതന്ത്രജ്ഞരുടെ സ്വരം അവരില്‍നിന്ന് പ്രതീക്ഷിക്കുന്നത് ശരിയല്ല.
ഇങ്ങനെയൊക്കെയാണെങ്കിലും, ഇസ്ലാമിക രാഷ്ട്രീയ വ്യവഹാരം പൊതുവെ സന്തുലിതമാണ്. തുനീഷ്യന്‍ ഇസ്ലാമിക പ്രസ്ഥാനമായ അന്നഹ്ദ നല്ല മാതൃകയാണ് സമര്‍പ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്. ബിന്‍ അലിയുടെ ഭരണകൂടത്താല്‍ ക്രൂരമായി വേട്ടയാടപ്പെട്ടെങ്കിലും സഹിഷ്ണുതാപൂര്‍ണമായ രീതി വളര്‍ത്തിയെടുക്കുന്നതിലും സെക്കുലര്‍,  ഇടതുപക്ഷ കക്ഷികളുമായി തുറന്നിടപഴകുന്നതിലും അവര്‍ വിജയിച്ചിട്ടുണ്ട്. തുനീഷ്യന്‍ പൗരന്മാരുടെ സ്വകാര്യ ജീവിതത്തില്‍ ഇടപെടുകയില്ളെന്നും ജനങ്ങളുടെ തെരഞ്ഞെടുക്കാനുള്ള സ്വാതന്ത്ര്യത്തെ മാനിക്കുമെന്നും അതിന്‍െറ നേതാക്കള്‍ ഉറപ്പു നല്‍കിയിട്ടുണ്ട്. ഭരണഘടനാ അസംബ്ളിയിലേക്ക് 42 സ്ത്രീകളെ വിജയിപ്പിച്ചുകൊണ്ട് വനിതാ പങ്കാളിത്തത്തിന്‍െറ കാര്യത്തില്‍ മികച്ച മാതൃക കാഴ്ചവെക്കാനും അവര്‍ക്ക് സാധിച്ചു.
പാശ്ചാത്യര്‍ അറബ് മര്‍ദക ഭരണകൂടങ്ങളെ പിന്തുണച്ചിരുന്നുവെന്ന യാഥാര്‍ഥ്യം നിലനില്‍ക്കെത്തന്നെ, പടിഞ്ഞാറിനോട് സന്തുലിതമായ സമീപനം സ്വീകരിക്കാനും ഇസ്ലാമിക പ്രസ്ഥാനങ്ങള്‍ക്ക് കഴിയുന്നുണ്ട്. സാമ്പത്തികമായും രാഷ്ട്രീയമായും പരസ്പര ബന്ധിതമായ ലോകസാഹചര്യത്തില്‍ അന്തര്‍ദേശീയമായ വിനിമയങ്ങളെക്കുറിച്ച് അവര്‍ക്ക് നല്ല ബോധ്യമുണ്ട്.
പടിഞ്ഞാറിന്‍െറഅവസരം
പടിഞ്ഞാറന്‍ രാജ്യങ്ങളെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം ഇത് അസുലഭമായൊരു അവസരമാണ്. മര്‍ദക ഭരണകൂടങ്ങളെ പിന്തുണക്കുന്നതിനു പകരം ജനാധിപത്യ പ്രക്രിയയോടൊപ്പം നില്‍ക്കാനും, ഒരു കക്ഷിക്കെതിരെ മറ്റൊരു കക്ഷിയെ മുന്‍നിര്‍ത്തിയുള്ള ഇടപെടല്‍ നടത്താതെ ജനാധിപത്യ പ്രക്രിയയുടെ ഫലങ്ങള്‍ അംഗീകരിച്ചുകൊണ്ട്  മുന്നോട്ടു പോവാനും അവര്‍ സന്നദ്ധമാവണം. അറബ് മേഖലയില്‍ സുരക്ഷയും സ്ഥിരതയും സൗഹാര്‍ദാന്തരീക്ഷവും കൊണ്ടുവരാനുള്ള ഏക വഴി ജനാധിപത്യമാണ്. അറബ് ഹൃദയങ്ങളുടെ ഏറ്റവും പ്രിയപ്പെട്ട കാര്യവും അതുതന്നെ. അതിനെ തകിടംമറിക്കാനുള്ള ഒരു ശ്രമവും അവര്‍ പൊറുക്കുകയില്ല.
ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകളെ മാറ്റിനിര്‍ത്താനും പൊതുമണ്ഡലത്തിലെ അവരുടെ പങ്ക് നിഷേധിക്കാനുമുള്ള ശ്രമത്തിനിടയില്‍ മേഖല ഏറെ സഹിച്ചുകഴിഞ്ഞു. ഭരണകൂടത്തിലെ ഇസ്ലാമിസ്റ്റ് പങ്കാളിത്തം വെല്ലുവിളികള്‍ നിറഞ്ഞതാണെന്നത് സംശയരഹിതം തന്നെയാണ്. ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകള്‍ക്കിടയിലും ദേശീയവും സാര്‍വദേശീയവുമായ ശക്തികളുമായുള്ള ബന്ധത്തിന്‍െറ കാര്യത്തിലും ഇത് വലിയ വെല്ലുവിളികള്‍ ഉയര്‍ത്തുന്നുണ്ട്. അമിത ആത്മവിശ്വാസത്തിന്‍െറ ചതിക്കുഴിയില്‍ ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകള്‍ വീണുപോകരുത്.വേദനാപൂര്‍ണമായ ഇളവുകള്‍ നല്‍കിയാണെങ്കിലും മറ്റു രാഷ്ട്രീയ ധാരകളെയും പരിഗണിക്കാന്‍ അവര്‍ക്ക് കഴിയണം. തെരഞ്ഞെടുപ്പ് വിജയത്തിന്‍െറ ഘനം പരിശോധിക്കാതെയുള്ള രാഷ്ട്രീയ സമന്വയവും എല്ലാവരുടെയും പങ്കാളിത്തവുമാണ് നമ്മുടെ സമൂഹത്തിനാവശ്യം. ഇസ്ലാമിസ്റ്റുകള്‍ക്കും മറ്റുള്ളവര്‍ക്കുമിടയിലെ ഈ ആദാനപ്രദാനമാണ് അറബ് ജനാധിപത്യ പരിശ്രമങ്ങളെ പാകപ്പെടുത്തുക. ദശകങ്ങളായി നമുക്ക് നഷ്ടമായ രാഷ്ട്രീയ സമന്വയം രൂപപ്പെടുത്താനും സ്ഥിരത കൊണ്ടുവരാനും അതുതന്നെയാണ് വഴി.
(അല്‍ജസീറ ടെലിവിഷന്‍ ചാനലിന്‍െറ മുന്‍ ഡയറക്ടര്‍ ജനറലായ വദാഹ് ഖന്‍ഫര്‍ ബ്രിട്ടീഷ് ദിനപത്രമായ ദ ഗാര്‍ഡിയനില്‍ നവംബര്‍ 29ന് എഴുതിയ ലേഖനം. വിവര്‍ത്തനം: സി. ദാവൂദ്)

‘അങ്ങനെയും ഒരാല് ’

‘അങ്ങനെയും ഒരാല് ’

ബാബരി മസ്ജിദിനെ ആദ്യം സംഘര്‍ഷകേന്ദ്രമാക്കിയത് ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്വമാണ്. 1857ല്‍ ആഞ്ഞടിച്ച ബ്രിട്ടീഷ് വിരുദ്ധ സമരത്തെ ശിഥിലമാക്കാനാണവര്‍, അന്ന്, അത്തരമൊരു കുടിലതന്ത്രം പ്രയോഗിച്ചത്. അന്നതിനെ പ്രതിരോധിച്ചത്, അയോധ്യാ നിവാസികളായ മുഴുവന്‍ മനുഷ്യരും മതജാതി പരിഗണനകള്‍ക്കപ്പുറം ഒരുമിച്ചുനിന്നാണ്. ‘ഭിന്നിപ്പിച്ച് ഭരിക്കുക’ എന്ന സാമ്രാജ്യത്വ നയത്തെ ചെറുക്കാന്‍; ഇസ്ലാം മതപണ്ഡിതനായ അമീര്‍ അലിയും ഹിന്ദു മതാചാര്യനായ, ബാബ രാമചന്ദ്രദാസും ഒന്നിച്ചുനിന്നാണ് നേതൃത്വം നല്‍കിയത്. മസ്ജിദ് സംബന്ധിച്ച്, ‘നിങ്ങള്‍ക്ക് മാത്രമാണ് തര്‍ക്കമെന്നും;’ ഞങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ അക്കാര്യത്തില്‍ ഒരു തര്‍ക്കവുമില്ളെന്നവര്‍ ഒരുമിച്ചുനിന്ന് പ്രഖ്യാപിച്ചപ്പോള്‍ അന്ന്, പരിഭ്രാന്തരായത്, ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്വമായിരുന്നു. അതിന്നവര്‍ പകരംവീട്ടിയത്, മനുഷ്യസ്നേഹികളായ  ആ മതനേതാക്കന്മാരെ, ഒൗധിലെ ഒരു ആല്‍മരകൊമ്പില്‍, കെട്ടിത്തൂക്കി കൊന്നുകൊണ്ടായിരുന്നു! യുദ്ധമേ ഇല്ലാതിരുന്ന അയോധ്യയുടെ മണ്ണില്‍, കൂട്ടക്കുരുതികള്‍ക്ക് കൂട്ടുനില്‍ക്കാത്തതിന് അയോധ്യക്കന്ന് നഷ്ടമായത് മഹത്തായ രണ്ട് ജീവിതങ്ങളാണ്.
ബ്രിട്ടീഷുകാര്‍ക്ക് അവരെ കൊല്ലാന്‍ കഴിഞ്ഞെങ്കിലും അവരുടെ സ്മരണകളെ നശിപ്പിക്കാന്‍ കഴിഞ്ഞില്ല. അവരെ കെട്ടിത്തൂക്കി കൊന്ന ആ ‘ആല്‍മരം’, ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്വത്തെ അസ്വാസ്ഥ്യപ്പെടുത്തുന്ന, ഒരശാന്തമായ അനുസ്മരണ കേന്ദ്രമായി, ദിവസേനയെന്നോണം വളര്‍ന്നുകൊണ്ടിരുന്നു. ജനങ്ങള്‍ അതിനുചുറ്റും ഒത്തുചേര്‍ന്ന് ഐക്യദാര്‍ഢ്യം പങ്കുവെച്ചു. അപ്പോള്‍ സാമ്രാജ്യത്വം ചെയ്തത്, ആ ആല്‍മരത്തെതന്നെ വേരോടെ പിഴുതെടുത്ത് നശിപ്പിക്കുകയായിരുന്നു. ഇന്ത്യന്‍ സ്വാതന്ത്ര്യ സമരചരിത്രത്തില്‍, ഇങ്ങനെയും ഒരാലുണ്ടായിരുന്നു എന്ന്, സൗകര്യം കിട്ടുമ്പോഴെങ്കിലും നമ്മള്‍ ഓര്‍മിക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്നു. 1860ല്‍ ആ ആല് മുറിച്ചുമാറ്റിയെങ്കിലും അപ്പോഴും ബാബരി മസ്ജിദ് ഒരു പോറലുമേല്‍ക്കാതെ, ഒരു മസ്ജിദായും ഇന്ത്യന്‍ മതേതരത്വത്തിന്‍െറ ഒരു മഹാസ്മാരകമായും നിലനില്‍ക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. എന്നാല്‍, സാമ്രാജ്യത്വത്തിന് അന്ന് കഴിയാത്തത്, പിന്നീട് സംഘ്പരിവാര്‍ ശക്തികള്‍ നടപ്പാക്കുന്നതാണ് നാം കണ്ടത്.
മുമ്പേ തന്നെ മുടന്തി തുടങ്ങിയ, ഇന്ത്യന്‍  മതേതരത്വത്തിന്‍െറ അന്ത്യ മൊഴികളിലൊന്നായി 1992 ഡിസംബര്‍ ആറ് മാറിയത് അങ്ങനെയാണ്. ഭരണകൂടാധികാരങ്ങളെയും മതനിരപേക്ഷതയെയും ഒരേസമയം നിസ്സഹായമാക്കുംവിധം ശക്തമാണ്, ‘സവര്‍ണ പ്രത്യശാസ്ത്ര’മെന്ന് 2010ലെ കോടതിവിധിയും സാക്ഷ്യപ്പെടുത്തുന്നു. തൊമ്മികളായി ഒരുവിധേനെയും തലകുനിക്കാത്ത, ചാവേറുകളായി, അത്രതന്നെ പൊട്ടിത്തെറിക്കാത്ത, നിരന്തര പോരാളികളെയാണ്, സവര്‍ണ പ്രത്യയശാസ്ത്രത്താല്‍, നിസ്സഹായമാക്കപ്പെടുന്ന ഇന്ത്യന്‍ മതേതരത്വം ഇപ്പോള്‍ ആവശ്യപ്പെടുന്നത്.
‘1992 ഡിസംബര്‍ ആറ്’ ഏതെങ്കിലുമൊരു മതവിഭാഗത്തിന്‍െറ സ്വകാര്യ പ്രശ്നമല്ല. അത് ഇന്ത്യ ജീവിക്കുന്നിടത്തോളം കാലം ഇന്ത്യയെ മുറിപ്പെടുത്തുന്ന, മുറിപ്പെടുത്തേണ്ട, ഒരു പൊതു പ്രശ്നമാണ്. ‘ഇന്ത്യന്‍ മതേതരത്വത്തിന്‍െറ സ്മാരക’മെന്ന് പ്രകീര്‍ത്തിക്കപ്പെട്ട ഒരു ‘മസ്ജിദ്’  തകര്‍ക്കപ്പെട്ടത് ഒരു ഹിന്ദു മുസ്ലിം സ്വകാര്യ തര്‍ക്കമായി ചുരുക്കിക്കാണാനാവില്ല. അങ്ങനെ കാണുന്നത് ചരിത്രത്തിന് തീകൊളുത്തലാകും.
‘ഫ്രാന്‍സ് ഇന്നലെവരെ മഹത്തായൊരു രാജ്യമായിരുന്നു. ഇന്നത് ഒരു മാറാരോഗത്തിന്‍െറ പേരാണ്’ എന്ന് സാര്‍ത്ര് മുമ്പ് ഉത്കണ്ഠപ്പെട്ടു. 1948ലെ ഗാന്ധിവധം 84ലെ സിക്ക് കൂട്ടക്കൊല, 92 ഡിസംബര്‍ ആറിന്‍െറ ബാബരി പള്ളി പൊളിക്കല്‍... ഇന്ത്യയെക്കുറിച്ച് ആത്മബോധമുള്ള ഇന്ത്യക്കാര്‍ക്ക്, ഫ്രാന്‍സിനെക്കുറിച്ച് അന്ന് സാര്‍ത്ര് ഉത്കണ്ഠപ്പെട്ടതുപോലെ, ഇന്ന് ആശങ്കപ്പെടാതിരിക്കാന്‍ എങ്ങനെ കഴിയുന്നു?
ഡിസംബര്‍ ആറിന് പള്ളി തകര്‍ത്തത് ജനങ്ങള്‍ മറക്കും! ഡിസംബര്‍ ഏഴിന് ‘തല്‍സ്ഥാനത്ത് പള്ളി പുനര്‍നിര്‍മിക്കുമെന്ന്’ അന്നത്തെ പ്രധാനമന്ത്രി നരസിംഹറാവു ഉറപ്പു നല്‍കിയതും ജനങ്ങള്‍ മറക്കും! (ഒരു പക്ഷേ ആയൊരു ഉറപ്പിന്‍െറ പേരില്‍ അദ്ദേഹം എല്ലാ ഡിസംബര്‍ ആറിനും ഓര്‍മിക്കപ്പെടാനും മതി!) ‘ഞങ്ങള്‍ രാഷ്ട്രത്തോട് ക്ഷമ ചോദിക്കുന്നു’ എന്ന് പള്ളിപൊളിക്ക് നേതൃത്വം നല്‍കിയ അദ്വാനി പ്രസ്താവിച്ചതും മറക്കും! ‘പള്ളിപൊളിച്ചത് ഇന്ത്യയുടെ ദേശീയ അപമാനമെന്ന് 1994ല്‍ സുപ്രീംകോടതി പറഞ്ഞതും ‘ജനം’ മറക്കും! മസ്ജിദ് പൊളിച്ചതിനെ അപലപിച്ച് സര്‍ക്കാര്‍ പുറപ്പെടുവിച്ച ധവളപത്രവും ‘മറക്കപ്പെടും’! മസ്ജിദ് തകര്‍ക്കപ്പെട്ട് പതിനേഴു വര്‍ഷം കഴിഞ്ഞ് പുറത്തുവന്ന, ലിബര്‍ഹാന്‍ കമീഷന്‍ റിപ്പോര്‍ട്ടും ‘മറക്കപ്പെടും’! ഒരു പഴയ തറവാട് പൊളിച്ച് ഭാഗിക്കുന്ന ലാഘവത്തോടെ, ചരിത്ര സ്മരണകള്‍ ഇരമ്പുന്ന ഇന്ത്യന്‍ മതേതരത്വത്തിന്‍െറ മഹാ സ്മാരകത്തെ മൂന്ന് തുണ്ടമായി ഭാഗിക്കാന്‍ നിര്‍ദേശിച്ചതും ഇന്ത്യന്‍ ജനത മറന്നേക്കും! അങ്ങനെ മറന്നു മറന്ന്, ഒടുവില്‍ 1947 ആഗസ്റ്റ് 15ന് നാം സ്വതന്ത്രരായി എന്നതുകൂടി നമ്മള്‍ മറന്നുപോയാല്‍!
പുരാണങ്ങളുടെ പുകപടലങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ കുടുങ്ങിപ്പോയ നീതിയുടെ നിശ്ശബ്ദ നിലവിളിയാണ് ഇപ്പോള്‍ നാം കേട്ടുകൊണ്ടിരിക്കുന്നത്. പുരാണങ്ങളുടെ പതാകയാണ്, നീതിയെ, നിന്ദ്യമായി  പരിഹസിച്ചുകൊണ്ട്, ഇന്ത്യന്‍ ജനാധിപത്യത്തിനുമുകളില്‍ ഇപ്പോള്‍ പാറിപ്പറക്കുന്നത്. ഇന്ത്യയുടെ മഹത്തായ ‘ഡെമോക്രസിയെ’ ഇപ്പോള്‍ വെല്ലുവിളിക്കുന്നത്, ഒട്ടും മഹത്ത്വമില്ലാത്തൊരു  ‘മിത്തോക്രസി’യാണ്. അതിനുമുമ്പില്‍ ഒട്ടും മുട്ടുമടക്കാത്ത, അനീതിക്കെതിരെ മുഷ്ടിചുരുട്ടുന്ന, ഇനിയും മരിക്കാത്ത മനുഷ്യരെയാണ് ‘അശാന്തമായ ഡിസംബര്‍ ആറ്’ ആവശ്യപ്പെടുന്നത്. സംഘ്പരിവാര്‍ നേതൃത്വത്തില്‍ നടക്കുന്ന വിജയാഘോഷങ്ങള്‍ക്കും മുസ്ലിം മതസംഘടനകളുടേത് മാത്രമായ സങ്കടസ്മരണകള്‍ക്കുമപ്പുറം മതനിരപേക്ഷ സംരക്ഷണത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള ഒരു പ്രതീകാത്മക ‘സമരദിന’മായി ഡിസംബര്‍ ആറിനെ മാറ്റുകയാണ് ഇന്ന് നമ്മള്‍ വേണ്ടത്. ‘മുടന്തുന്ന’ ഇന്ത്യന്‍ മതേതരത്വത്തിന് 1992 ഡിസംബര്‍ ആറിന് സംഭവിച്ച, ജനാധിപത്യ തകര്‍ച്ചയുടെ ആഴം സൂക്ഷ്മമായി തിരിച്ചറിയാന്‍ കഴിഞ്ഞാല്‍ ഡിസംബര്‍ ആറിന് സ്വയം സമരോത്സുകമാവാന്‍ കഴിയും. അതോടെ ‘മസ്ജിദ് സ്മരണ’ സ്വയമൊരു സമരമാകും.
‘ഭൂതകാലത്തെ നിരന്തരം മായ്ച്ചു കളയുന്ന ഒരു ലോകത്താണ് നാം ജീവിക്കുന്നത്. ഭൂതകാലം തന്നെ ഇല്ലാതാക്കപ്പെടുകയാണ്. അല്ളെങ്കില്‍ വിമര്‍ശനരഹിതമായി വാഴ്ത്തപ്പെടുകയോ, കാല്‍പനികവത്കരിക്കപ്പെടുകയോ ചെയ്യുകയാണ്. ഭൂതകാലത്തിന്‍െറ സത്യങ്ങളെ പിന്തുടരുന്നത്, അധീശസംസ്കാരം ഒരുതരത്തിലും പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നില്ല. ഓര്‍മ മറ്റേതൊരു കാലത്തേക്കാളും കൂടുതല്‍ ഇന്ന് അപകടത്തിലാണ്.’ (ടോണിമോറിസണ്‍).
 

മുസ്ലിംലീഗ്: ലയനത്തിലെ ചുഴികള്‍

മുസ്ലിംലീഗ്: ലയനത്തിലെ ചുഴികള്‍

മുസ്ലിംലീഗ്: ലയനത്തിലെ ചുഴികള്‍
ഇന്ത്യന്‍ യൂനിയന്‍ മുസ്ലിംലീഗ് ഇപ്പോള്‍ എത്തിനില്‍ക്കുന്ന പ്രതിസന്ധി, രാജ്യത്തിന്‍െറ രാഷ്ട്രീയചരിത്രത്തില്‍തന്നെ അഭൂതപൂര്‍വമാണ്. ഏതു സംസ്ഥാന പാര്‍ട്ടിക്കും അഭിമാനിക്കാവുന്ന ‘പ്രൊഫൈല്‍’ ആണ് ഇന്ത്യന്‍ യൂനിയന്‍ മുസ്ലിംലീഗിന്‍േറത്. മൂന്ന് എം.പിമാര്‍, ഒരു കേന്ദ്രമന്ത്രി, സംസ്ഥാനത്ത് നാല് മന്ത്രിമാരും 20 എം.എല്‍.എമാരുമായി മുന്നണിയിലും ഭരണത്തിലും സമ്പൂര്‍ണ നിയന്ത്രണം. ഇതില്‍ കൂടുതല്‍ എന്തുവേണം ഒരു സംസ്ഥാന പാര്‍ട്ടിക്ക്?എന്നാല്‍, തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷന്‍െറ രേഖകളില്‍ ഇതൊന്നുമല്ല ഇന്ത്യന്‍ യൂനിയന്‍ മുസ്ലിംലീഗ്. കേരളത്തില്‍ എന്നല്ല രാജ്യത്തെവിടെയും അസംബ്ളിയിലോ ഒരു കോര്‍പറേഷനില്‍പോലുമോ ഒരൊറ്റ പ്രതിനിധിയും  ഇല്ലാത്ത, അംഗീകാരമില്ലാത്ത ഒരു രജിസ്ട്രേഡ് പാര്‍ട്ടി മാത്രമാണത്. ആദ്യ പൊതുതെരഞ്ഞെടുപ്പില്‍ മദ്രാസ് സംസ്ഥാനത്ത് അഞ്ച് എം.എല്‍.എമാരെ സൃഷ്ടിച്ച പാര്‍ട്ടി. എഴുപതുകളില്‍ യു.പിയിലും പശ്ചിമ ബംഗാളിലുമൊക്കെ ശക്തമായ സാന്നിധ്യമറിയിച്ച പാര്‍ട്ടി. ഖാഇദെമില്ലത്ത് ഇസ്മാഈല്‍ സാഹിബ്, സീതി സാഹിബ് തുടങ്ങി ചരിത്രപുരുഷന്മാര്‍ ജീവിതം കൊടുത്ത് കെട്ടിപ്പടുത്ത പാര്‍ട്ടി. തെരഞ്ഞെടുപ്പ്കമീഷന്‍െറ വെബ്സൈറ്റില്‍ ഐ.യു.എം.എല്‍ എന്ന പേരിനുനേരെ ചിഹ്നത്തിന്‍െറ കോളം ഒഴിഞ്ഞുകിടക്കുന്നു. അവിടെ ലീഗണികളുടെ വികാരമായ കോണി ചിഹ്നം കാണാനില്ല. മറ്റൊരു പാര്‍ട്ടിയുടെ പേരിനുനേരെയാണ്  കോണി. ആ പാര്‍ട്ടിയുടെ പേര് എത്ര ലീഗ്പ്രവര്‍ത്തകര്‍ കേട്ടിട്ടുണ്ടാവും എന്നറിയില്ല. എം.എല്‍.കെ.എസ്.സി അഥവാ മുസ്ലിംലീഗ് കേരള സ്റ്റേറ്റ് കമ്മിറ്റി എന്നാണ് ആ പാര്‍ട്ടിയുടെ പേര്. ആ പാര്‍ട്ടിയില്‍ നിന്ന് തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ടവരാണ് മുകളില്‍ പറഞ്ഞ എം.പിമാരും എം.എല്‍.എമാരും കേന്ദ്ര-സംസ്ഥാന മന്ത്രിമാരും എല്ലാം. കോണി അവരുടെ സ്വന്തം ചിഹ്നമാണ്. ഇതെല്ലാം ഒന്നുതന്നെയാണ് എന്നാണ് വര്‍ഷങ്ങളായി ലീഗ് നേതൃത്വം നല്‍കുന്ന വിശദീകരണം. ഇത് രണ്ടും ഒന്നല്ല എന്ന്  തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷനും. രണ്ടും രണ്ടുതന്നെയാണെന്നും ഒരേസമയം രണ്ടു പാര്‍ട്ടിയില്‍ അംഗമായിരിക്കുകവഴി ജനപ്രാതിനിധ്യ നിയമം ലംഘിച്ചിരിക്കുകയാണെന്നും കാണിച്ച്  തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷന്‍ കേന്ദ്രമന്ത്രി ഇ. അഹമ്മദിന് നോട്ടീസ് അയച്ചതോടെ ലീഗ് നേതൃത്വം ഗുരുതരമായ പ്രതിസന്ധിയെ അഭിമുഖീകരിക്കുകയാണ്.
ലീഗ്നേതൃത്വം വിശദീകരിക്കുന്നപോലെ അത്ര ലളിതമല്ല കാര്യങ്ങള്‍. അത് ഏറ്റവും നന്നായി അറിയാവുന്നതും നേതൃത്വത്തിനുതന്നെ. അതുകൊണ്ടാണ് ഈയടുത്ത നാളില്‍ നടക്കുമെന്ന് പ്രഖ്യാപിച്ച ലയനം നടക്കാതിരുന്നതും ലയന നടപടിക്രമങ്ങള്‍ നടന്നുവരുന്നു എന്ന് മാധ്യമ പ്രവര്‍ത്തകരോട് ഇപ്പോള്‍ പറഞ്ഞുകൊണ്ടിരിക്കുന്നതും. സംഭവത്തിന്‍െറ കിടപ്പുവശം ഇങ്ങനെ:
ഇന്ത്യന്‍ യൂനിയന്‍ മുസ്ലിംലീഗിന് സമാന്തരമായി മറ്റൊരു പാര്‍ട്ടി കേരളത്തില്‍ നിലനില്‍ക്കുന്നു. തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷനില്‍ പ്രത്യേകം രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്ത അംഗീകാരമുള്ള, സ്വതന്ത്ര വ്യക്തിത്വമുളള മറ്റൊരു പാര്‍ട്ടി. തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷന്‍െറ രേഖകള്‍ പ്രകാരം എം.എല്‍.കെ.എസ്.സി എന്ന ഈ പാര്‍ട്ടി 1989ലാണ് രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്തത്. ഇ. അഹമ്മദും ഇ.ടി. മുഹമ്മദ് ബഷീറും അടക്കം എല്ലാ ലീഗ് എം.പിമാരും പി.കെ. കുഞ്ഞാലിക്കുട്ടിയും എം. കെ. മുനീറുമടക്കം എല്ലാ എം.എല്‍.എമാരും തെരഞ്ഞെടുപ്പില്‍ മത്സരിച്ചത് ആ പാര്‍ട്ടിയില്‍നിന്നാണ്. കോണി അതിന്‍െറ സ്വന്തം ചിഹ്നമാണ്. ഇത് വലിയ ആനക്കാര്യമല്ളെന്നും ഐ.യു.എം.എല്ലിന്‍െറ സംസ്ഥാന ഘടകമാണ് എം.എല്‍.കെ.എസ്.സി എന്നുമാണ് ലീഗ് സംസ്ഥാന ജനറല്‍ സെക്രട്ടറി ഇ.ടി. മുഹമ്മദ് ബഷീര്‍ ഇതേക്കുറിച്ച് ചോദിച്ചപ്പോള്‍ പ്രതികരിച്ചത്. ഒരു പാര്‍ട്ടിയുടെ സംസ്ഥാനഘടകം എന്തിന് മറ്റൊരു പാര്‍ട്ടിയായി തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷനില്‍ പ്രത്യേകം രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്തുവെന്ന ചോദ്യത്തിന് യുക്തിസഹമായ മറുപടി നല്‍കാന്‍ അദ്ദേഹത്തിന് കഴിഞ്ഞില്ല.
മറ്റൊരു പാര്‍ട്ടി രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്തത് എന്തുകൊണ്ടാണെന്ന് ലീഗ് നേതൃത്വത്തിന് തുറന്നുപറയാന്‍ ആവാത്തതിന്‍െറ കാരണം വളരെ ലളിതമാണ്. അങ്ങനെ പുറത്തുപറയാന്‍ പറ്റുന്ന കാര്യമല്ല അത് എന്നതുതന്നെ. എണ്‍പതുകളുടെ രണ്ടാം പകുതിയില്‍ പാര്‍ട്ടിയിലുണ്ടായ വിഭാഗീയതയുടെ സങ്കുചിതവും സ്വാര്‍ഥവുമായ ഒരു പരിണാമമായിരുന്നു അത്. ദേശീയ പ്രസിഡന്‍റായിരുന്ന ഇബ്രാഹീം സുലൈമാന്‍ സേട്ടിന്‍െറ കൈയില്‍നിന്ന് പാര്‍ട്ടി പിടിച്ചെടുക്കാന്‍ പാര്‍ട്ടിയുടെ കേരള നേതൃത്വം നടത്തിയ ഒരുനീക്കം. പാര്‍ട്ടി പിളര്‍ത്തി സേട്ട് കോണിചിഹ്നം സ്വന്തമാക്കിയാലോ എന്നുഭയന്ന് കേരളത്തിലെ ബുദ്ധിമാന്മാരായ ലീഗ് നേതാക്കള്‍ ഒരു മുഴം നീട്ടി എറിഞ്ഞതാണ് എം.എല്‍. കെ.എസ്.സി എന്ന പാര്‍ട്ടിയുടെ ജനനത്തിന് കാരണമായത്. 1986ല്‍ ബാബരി മസ്ജിദ് ഹൈന്ദവ ആരാധനക്ക് തുറന്നുകൊടുത്ത രാജീവ്ഗാന്ധിയുടെ നടപടിയില്‍ വേദനിച്ച  ഇബ്രാഹീം സുലൈമാന്‍ സേട്ട്, കോണ്‍ഗ്രസിനോടുള്ള സഹവര്‍ത്തിത്വം തുടരുന്നതിനെ പാര്‍ട്ടിയില്‍ ചോദ്യം ചെയ്തു. മണ്ഡല്‍ കമീഷന്‍ ശിപാര്‍ശകള്‍ ഉയര്‍ത്തിവിട്ട ചര്‍ച്ചകളും സേട്ടിന്‍െറ രാഷ്ട്രീയ ചിന്താപദ്ധതിയെ കാര്യമായി സ്വാധീനിച്ചു. ഈ വിഷയങ്ങളില്‍ ഒന്നുംതന്നെ സേട്ടിനൊപ്പമായിരുന്നില്ല കേരളത്തിലെ ലീഗ് നേതൃത്വം. മുസ്ലിം ജനസമൂഹത്തിന്‍െറ താല്‍പര്യങ്ങള്‍ സംരക്ഷിക്കുകയോ സാമൂഹികനീതി നടപ്പാക്കുകയോ ഒന്നുമായിരുന്നില്ല, അധികാരം മാത്രമായിരുന്നു കേരളത്തിലെ ലീഗ് നേതൃത്വത്തിന്‍െറ ലക്ഷ്യമെന്ന് കരുതേണ്ടി വരും. അല്ളെങ്കില്‍ മറ്റെന്താണ് എം.എല്‍.കെ.എസ്.സി യുടെ ജനനരഹസ്യമെന്ന് ലീഗ്നേതൃത്വം തന്നെ വെളിപ്പെടുത്തട്ടെ.
1989ല്‍ നടന്ന നിശ്ശബ്ദമായ ഈ ‘മെറ്റമോര്‍ഫസിസ്’ (രൂപാന്തരം) അതിന് ചുക്കാന്‍പിടിച്ച കേരളത്തിലെ ലീഗ്നേതൃത്വമൊഴിച്ച് ആരുമറിഞ്ഞില്ല -ഇബ്രാഹീം സുലൈമാന്‍ സേട്ട് പോലും. ലക്ഷക്കണക്കിന് വരുന്ന ലീഗണികള്‍ തുടര്‍ന്നും കോണിചിഹ്നത്തില്‍ വോട്ടുചെയ്തു. കോണി ഒരു ചിഹ്നം മാത്രമായിരുന്നില്ല മലബാറിലെ ലീഗുകാര്‍ക്ക്, ഒരു വികാരമായിരുന്നു, രാഷ്ട്രീയ ആശയാഭിലാഷങ്ങളുടെ പ്രതീകമായിരുന്നു (‘ആയിരുന്നു’ എന്ന് പറയുന്നത് സമീപകാലത്ത് അതങ്ങനെ അല്ലാതായിത്തുടങ്ങിയതിന്‍െറ പ്രകടസൂചനകള്‍ കാണുന്നതുകൊണ്ടുതന്നെയാണ്). എന്നാല്‍ കണ്ണടച്ച് ‘കോണിക്ക് കുത്തു’മ്പോഴും ജനങ്ങള്‍ക്കറിയില്ല ആ ചിഹ്നം ഇന്ത്യന്‍ യൂനിയന്‍ മുസ്ലിംലീഗ് എന്ന പാര്‍ട്ടിയുടേതല്ല എന്ന്.
ഇന്ത്യന്‍ യൂനിയന്‍ മുസ്ലിംലീഗ് അഖിലേന്ത്യാ പ്രസിഡന്‍റായിരിക്കെ എം.എല്‍.കെ.എസ്.സി എന്ന പാര്‍ട്ടിയില്‍നിന്ന് എം.പിയായി തെരഞ്ഞെടുപ്പില്‍ മത്സരിച്ച ഇ. അഹമ്മദിനെ അയോഗ്യനാക്കണമെന്നാവശ്യപ്പെട്ട് ലീഗിന്‍െറ തമിഴ്നാട് ഘടകം പ്രസിഡന്‍റായ ദാവൂദ് മിയാഖാന്‍ സമര്‍പ്പിച്ച പരാതിയിലാണ് തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷന്‍ നോട്ടീസ് അയച്ചത്. രണ്ടു പാര്‍ട്ടിയില്‍ അംഗമായിരിക്കുന്നത് മുസ്ലിംലീഗ് ഭരണഘടനയനുസരിച്ച് അനുവദനീയമാണ് എന്ന അഹമ്മദിന്‍െറ വിചിത്രമായ മറുപടി കമീഷന്‍ തള്ളി. ലീഗിന്‍െറ നിയമം അതാവാമെങ്കിലും രാജ്യത്തിന്‍െറ ഭരണഘടന അനുശാസിക്കുന്ന നിയമം അതല്ല എന്ന് കമീഷന്‍ ചൂണ്ടിക്കാട്ടി. ജനപ്രാതിനിധ്യനിയമത്തിന്‍െറ 29 എ വകുപ്പ് പ്രകാരം ഒരാള്‍ക്ക് രണ്ടു രാഷ്ട്രീയപാര്‍ട്ടികളില്‍ അംഗമാകാനാവില്ളെന്നും മറ്റെന്തെങ്കിലും വിശദീകരിക്കാനുണ്ടെങ്കില്‍ ആവാമെന്നും കാണിച്ച് കമീഷന്‍ അയച്ച നോട്ടീസിന് മറുപടി നല്‍കാന്‍ മൂന്നുമാസത്തെ സമയം ആവശ്യപ്പെട്ടിരിക്കുകയാണ് കേന്ദ്രമന്ത്രി. ഗുരുതരമായ ഈ സ്ഥിതിവിശേഷം മറികടക്കാന്‍ ലീഗ് കണ്ടെത്തിയ ഒരു മാര്‍ഗമാണ് ഇരു പാര്‍ട്ടികളുടെയും ലയനം. അത് അത്ര എളുപ്പമല്ളെന്നും അതില്‍ സാങ്കേതികവും നിയമപരവുമായ ഒട്ടേറെ അഴിയാക്കുരുക്കളുണ്ടെന്നും ഇപ്പോള്‍ നേതൃത്വം തിരിച്ചറിയുന്നുണ്ട്.
തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷനില്‍ രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്ത രണ്ടു പാര്‍ട്ടികള്‍ തമ്മില്‍ ലയിക്കുന്നതിന് ചില നടപടിക്രമങ്ങളുണ്ട്. ലയിക്കുന്ന പാര്‍ട്ടിയുടെ മൂന്നില്‍ ഒന്നില്‍ കുറയാത്ത ഭൂരിപക്ഷത്തോടെയുള്ള അനുമതി പ്രമേയമാണ് ഒരു പ്രധാന നിബന്ധന. ഇവിടെ രണ്ടു പാര്‍ട്ടികളുടെയും ഭാരവാഹികള്‍ ഒന്നാണെന്നിരിക്കെ ആര് ആരുമായി ലയിക്കും? എം.എല്‍.കെ.എസ്.സിയില്‍നിന്ന് തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട എം.എല്‍.എമാര്‍ക്കും എം.പിമാര്‍ക്കും എങ്ങനെ ഐ.യു.എം.എല്ലിന്‍െറ പ്രാതിനിധ്യം അവകാശപ്പെടാനാവും? ആരൊക്കെയാണ് ഐ.യു.എം.എല്‍? ആരൊക്കെയാണ് എം.എല്‍.കെ.എസ്.സി ? ലീഗ്നേതൃത്വംതന്നെ ഉത്തരം പറയേണ്ടി വരും. തമിഴ്നാട്ടിലെ ഒരു മുന്‍ എം.പിയുടെ സ്ഥിതി ഇതിലും വിചിത്രമാണ്. ഐ.യു.എം.എല്ലിന്‍െറ ദേശീയ ജനറല്‍ സെക്രട്ടറി പ്രഫ. ഖാദര്‍ മൊയ്തീന്‍ ഡി.എം.കെയില്‍ നിന്നാണ് തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ടത്. പതിനാലാം ലോക്സഭയില്‍ വെല്ലൂരില്‍നിന്ന് ഡി.എം.കെ ടിക്കറ്റില്‍ തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട ഖാദര്‍ മൊയ്തീനാണ് ഈയിടെ എം.എല്‍.കെ.എസ്.സിയും ഐ. യു.എം.എല്ലും ലയിക്കാന്‍ പോകുകയാണെന്ന് പ്രഖ്യാപിച്ചത്. ഡി.എം.കെയില്‍ അംഗമാണെന്ന് ഖാദര്‍ മൊയ്തീന്‍തന്നെ സത്യവാങ്മൂലം സമര്‍പ്പിച്ചിട്ടുമുണ്ട്. ഡി.എം.കെക്കാരനായ ഒരാള്‍ എങ്ങനെയാണ് മുസ്ലിംലീഗിന്‍െറ ദേശീയ ജനറല്‍സെക്രട്ടറിയായിരിക്കുന്നത് എന്നും ലീഗ് നേതൃത്വം വിശദീകരിക്കേണ്ടി വരും.
കേരളത്തിലേക്ക് വന്നാല്‍ കാര്യങ്ങള്‍ കൂടുതല്‍ ഗുരുതരമാണ്. കേരളത്തിലെ 20 എം.എല്‍.എമാരും തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ടത്  എം.എല്‍.കെ.എസ്.സി എന്ന പാര്‍ട്ടിയില്‍ നിന്നാണ്. ഐ.യു.എം. എല്‍ എന്ന പാര്‍ട്ടിയുടെ പ്രതിനിധികളാണ് തങ്ങളെന്ന് ഭാവിച്ചും ആ പാര്‍ട്ടിയുടെ ബാനറില്‍ തെരഞ്ഞെടുപ്പ് പ്രചാരണം നടത്തിയും ലീഗണികളെയും പൊതുജനങ്ങളെയും കാലങ്ങളായി വഞ്ചിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുകയാണെന്നതോ പോകട്ടെ, ഒരു പാര്‍ട്ടിയില്‍നിന്ന് തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട് നിയമസഭയില്‍ എത്തിയവര്‍ മറ്റൊരു പാര്‍ട്ടിയുടെ വക്താക്കളായി നിയമസഭയില്‍ സംസാരിക്കുന്നത് കൂറുമാറ്റ നിരോധ നിയമത്തിന്‍െറ പരിധിയില്‍ വന്നേക്കും എന്ന അതീവ ഗുരുതരമായ രാഷ്ട്രീയ സാഹചര്യമാണ് ലീഗിന് നേരിടേണ്ടിവരുന്നത്. എം.എല്‍.കെ.എസ്.സി എന്ന പാര്‍ട്ടിയുടെ എം.എല്‍.എമാര്‍ എങ്ങനെയാണ് ഐ.യു.എം. എല്‍ എന്ന മറ്റൊരു പാര്‍ട്ടിയുടെ ദേശീയ എക്സിക്യൂട്ടിവ് ഭാരവാഹികളായിരിക്കുക? ലീഗ് നേതൃത്വം മറുപടി കണ്ടെത്തേണ്ട ചോദ്യങ്ങള്‍ വേറെയുമുണ്ട്. യു.പി.എ സര്‍ക്കാറിലെ ഘടകകക്ഷിയായ പാര്‍ട്ടി ഏതാണ്? ഐ.യു.എം.എല്ളോ എം.എല്‍.കെ.എസ്.സിയോ? അത്  ഐ.യു.എം. എല്‍ ആണ് എന്നാണല്ളോ പൊതുധാരണ. സഭയില്‍ ഒരു പ്രതിനിധി പോലുമില്ലാത്ത ആ പാര്‍ട്ടി എങ്ങനെ ഘടകകക്ഷിയാവും? കേരളത്തില്‍ യു.ഡി.എഫിന്‍െറ ഘടകകക്ഷിയായ പാര്‍ട്ടി ഏതാണ്? ഐ.യു.എം.എല്ളോ എം.എല്‍.കെ.എസ്.സിയോ? വോട്ടര്‍മാരെ തെറ്റിദ്ധരിപ്പിച്ച കുറ്റത്തില്‍നിന്ന് ലീഗിന്‍െറ എം.പിമാര്‍ക്കോ എം. എല്‍.എമാര്‍ക്കോ രക്ഷപ്പെടാനാവുമോ? 20 എം.എല്‍.എമാര്‍ കൂറുമാറ്റ നിരോധ നിയമമനുസരിച്ച് പുറത്തുപോകുന്നത് കേവലം സര്‍ക്കാറിന്‍െറ പതനത്തിനല്ല, മറിച്ച് യു.ഡി.എഫിന്‍െറ മരണത്തിനാണ് ഇടയാക്കുക.
ഈ രാഷ്ട്രീയ ആള്‍മാറാട്ടം വെളിച്ചത്ത് കൊണ്ടുവരാനുള്ള നിയമപോരാട്ടം നടത്തിയത് ഖാഇദെ മില്ലത്തിന്‍െറ ചെറുമകനായ ദാവൂദ് മിയാഖാനാണ് എന്നത് ചരിത്രപരമായ ഒരു വിരോധാഭാസമാണ്. ലീഗിന്‍െറ തമിഴ്നാട് ഘടകം പ്രസിഡന്‍റായ മിയാഖാനെ, തങ്ങള്‍ പുറത്താക്കി എന്നാണ് കേരള ലീഗ് നേതൃത്വത്തിന്‍െറ അവകാശവാദം. ഐ.യു.എം.എല്ലിന്‍െറ മേല്‍ തങ്ങള്‍ക്കുള്ള അവകാശംതന്നെ തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷന് മുന്നില്‍ തെളിയിക്കാന്‍ കേരളത്തിലെ ലീഗ് നേതാക്കള്‍ ബുദ്ധിമുട്ടേണ്ടി വരും. ആ സാഹചര്യത്തില്‍ എങ്ങനെയാണ് മറ്റൊരാളെ അകത്താക്കാനോ പുറത്താക്കാനോ കഴിയുക?
1952ല്‍ ആദ്യ പൊതുതെരഞ്ഞെടുപ്പില്‍ മലബാറില്‍ ഒറ്റക്ക് മത്സരിച്ച മുസ്ലിംലീഗ് അഞ്ച് നിയമസഭാ മണ്ഡലങ്ങളിലും ഒരു ലോക്സഭാ സീറ്റിലും ജയിച്ചു.കോണ്‍ഗ്രസ് അടക്കമുള്ള പാര്‍ട്ടികള്‍ക്ക് ലീഗിനോട് കടുത്ത തൊട്ടുകൂടായ്മ ഉണ്ടായിരുന്ന കാലത്താണ് ഇത് എന്നോര്‍ക്കണം. കൂടാതെ ആന്ധ്രയിലും മദ്രാസ് സംസ്ഥാനത്തും ലീഗ് പിന്തുണ നല്‍കിയ നാല്‍പതോളം സ്വതന്ത്രര്‍ തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ടു. 1957ലെ രണ്ടാമത്തെ പൊതുതെരഞ്ഞെടുപ്പില്‍ കോണ്‍ഗ്രസിന്‍െറ  ദേശീയ നേതൃത്വത്തെ പിണക്കാതെതന്നെ ലീഗിന്‍െറ പിന്തുണ നേടാനായി മദ്രാസ് മുഖ്യമന്ത്രിയായിരുന്ന കാമരാജ് കണ്ടെത്തിയ വഴിയും അതിനോട് ഖാഇദെ മില്ലത്ത് സ്വീകരിച്ച നിലപാടും ഈ സാഹചര്യത്തില്‍ ഓര്‍ക്കേണ്ടതാണ്. ഖാഇദെ മില്ലത്ത് നിര്‍ദേശിക്കുന്ന 20 പേരെ കോണ്‍ഗ്രസ് ടിക്കറ്റില്‍ മത്സരിപ്പിക്കുകയും അവരില്‍ നിന്നു കുറഞ്ഞത് രണ്ടുപേരെ മന്ത്രിമാരാക്കുകയും ചെയ്യാം. പകരം ഖാഇദെ മില്ലത്ത് ചെയ്യേണ്ടത് ഒന്നേയുള്ളൂ: മുസ്ലിംലീഗ് എന്ന പാര്‍ട്ടി പിരിച്ചുവിടുക. സമുദായത്തിന്‍െറ പിന്തുണ ഉറപ്പുവരുത്തുക. കാമരാജ് വെച്ചുനീട്ടിയ അധികാരസ്ഥാനങ്ങളില്‍ ഭ്രമിച്ച ചിലര്‍ക്കെങ്കിലും ഇതില്‍ താല്‍പര്യം ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കിലും ഖാഇദെ മില്ലത്ത് സ്വീകരിച്ച നിലപാട് മറ്റൊന്നായിരുന്നു. മുസ്ലിംലീഗ് പിരിച്ചുവിടാന്‍ അതിന്‍െറ നേതൃത്വത്തിന് ഒരധികാരവുമില്ല എന്നായിരുന്നു അത്. ഇക്കാര്യത്തില്‍ തീരുമാനമെടുക്കേണ്ടത് മുസ്ലിംസമുദായമാണ്. പദവികളും സ്ഥാനമാനങ്ങളും ഒന്നും കൂടാതെതന്നെ കോണ്‍ഗ്രസിനെ പിന്തുണക്കാന്‍ ലീഗ് തയാറാണ്. പക്ഷേ, അത് മുസ്ലിംലീഗ് എന്ന പാര്‍ട്ടിയും കോണ്‍ഗ്രസും തമ്മിലുള്ള പരസ്യമായ തെരഞ്ഞെടുപ്പു ധാരണയുടെ അടിസ്ഥാനത്തിലായിരിക്കണം എന്നു മാത്രം.‘ചത്ത കുതിര’ എന്നും ‘കാഴ്ചബംഗ്ളാവില്‍ സൂക്ഷിക്കേണ്ട പ്രദര്‍ശന വസ്തു’ എന്നുമൊക്കെ മുന്‍ പ്രധാനമന്ത്രി ജവഹര്‍ലാല്‍ നെഹ്റു വിശേഷിപ്പിച്ച ലീഗ് പിന്നീട്, കുറഞ്ഞ പക്ഷം കേരളത്തിലെങ്കിലും കോണ്‍ഗ്രസിന്‍െറ വിധി നിര്‍ണയിക്കുന്ന പാര്‍ട്ടിയായത് ഇത്തരത്തിലുള്ള ഒട്ടനവധി സ്ഥാനത്യാഗങ്ങളിലൂടെ ആയിരുന്നു. അല്ലാതെ ‘വെട്ടിനിരത്ത’ലിലൂടെ ആയിരുന്നില്ല. ഇന്ത്യന്‍ യൂനിയന്‍ മുസ്ലിംലീഗ് എന്ന പേരും വിലാസവും നഷ്ടപ്പെടുത്തിയുള്ള ഒരു ഒത്തുതീര്‍പ്പിനും അന്നത്തെ പാര്‍ട്ടി നേതൃത്വം തയാറായിരുന്നില്ല.
1969ല്‍ പശ്ചിമബംഗാളിലെ അജയ് മുഖര്‍ജി മന്ത്രിസഭയില്‍ ഏഴു എം.എല്‍.എമാരും മൂന്നു മന്ത്രിമാരും ഉണ്ടായിരുന്നു ലീഗിന്. ഉത്തര്‍പ്രദേശിലും അസമിലും പോണ്ടിച്ചേരിയിലും കര്‍ണാടകത്തിലും മഹാരാഷ്ട്രയിലും നിയമസഭയില്‍ പ്രാതിനിധ്യമുണ്ടായിരുന്ന പാര്‍ട്ടിയാണ് ഇന്ന് തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷന്‍െറ രേഖകളില്‍ അംഗീകാരമില്ലാത്ത, ചിഹ്നമില്ലാത്ത, നിയമസഭകളിലോ പാര്‍ലമെന്‍റിലോ ഒറ്റയംഗം പോലുമില്ലാത്ത ഒരു കടലാസ് പാര്‍ട്ടിയായി മാറിയത്.
ജനപ്രാതിനിധ്യ നിയമം ലംഘിക്കപ്പെട്ടെന്നു തെളിഞ്ഞാല്‍ എന്ത് നടപടിയെടുക്കണം എന്ന് തീരുമാനിക്കേണ്ടത് തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷനാണ്. ഇക്കാര്യത്തില്‍ നിയമവിദഗ്ധര്‍ക്കിടയില്‍തന്നെ വ്യത്യസ്ത അഭിപ്രായങ്ങളാണുള്ളത്. രാജ്യത്തിന്‍െറ തെരഞ്ഞെടുപ്പ് ചരിത്രത്തില്‍തന്നെ അപൂര്‍വമായ ഒരു സ്ഥിതിവിശേഷമാണിത്. ഒരു പാര്‍ട്ടിയില്‍നിന്ന് തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട ശേഷം മറ്റൊരു പാര്‍ട്ടിയിലേക്ക് കൂറുമാറുന്നത് തടയാനാണ് കൂറുമാറ്റ നിരോധ നിയമം കൊണ്ടുവന്നത്. എന്നാല്‍, തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെടുമ്പോള്‍തന്നെ ഒരാള്‍ രണ്ടു പാര്‍ട്ടിയില്‍ അംഗമായിരിക്കുന്ന സവിശേഷ സാഹചര്യം തെരഞ്ഞെടുപ്പ് കമീഷന്‍ എങ്ങനെ കൈകാര്യം ചെയ്യുമെന്ന് കാത്തിരുന്ന് കാണേണ്ടിവരും. ജനപ്രാതിനിധ്യനിയമത്തിന്‍െറ 29 എ എന്ന സെക്ഷനില്‍ പുതുതായി ഒരു രാഷ്ട്രീയ പാര്‍ട്ടി രൂപവത്കരിക്കാന്‍ വേണ്ട നിബന്ധനകള്‍ വ്യക്തമാക്കിയിട്ടുണ്ട്. തങ്ങള്‍ മറ്റൊരു പാര്‍ട്ടിയിലും അംഗമല്ല എന്ന സത്യവാങ്മൂലമാണ് ഒരു നിബന്ധന. ഒരു ഫസ്റ്റ്ക്ളാസ് മജിസ്ട്രേറ്റിന്‍െറ മുമ്പാകെ ഒപ്പിട്ട നൂറില്‍ കുറയാത്ത അംഗങ്ങളുടെ സത്യവാങ്മൂലം നല്‍കിയിരിക്കണം. ഇത്തരത്തില്‍ എല്ലാ നിബന്ധനകളും പാലിച്ചത് കൊണ്ടു തന്നെയായിരിക്കുമല്ളോ, എം.എല്‍.കെ.എസ്.സി എന്ന പാര്‍ട്ടിക്ക് അംഗീകാരം കിട്ടിയത്. ഇതെങ്ങനെ സംഭവിച്ചെന്ന് ജനങ്ങളോട് വിശദീകരിക്കാനുള്ള ഉത്തരവാദിത്തത്തില്‍നിന്ന് ലീഗ് നേതൃത്വത്തിന് എങ്ങനെ ഒഴിഞ്ഞുമാറാനാവും?
ലീഗ് ഒരു ഫെഡറല്‍ പാര്‍ട്ടിയാണെന്നും വ്യത്യസ്ത സംസ്ഥാനങ്ങളില്‍ വെവ്വേറെ രജിസ്ട്രേഷന്‍ ഉണ്ടാവുന്നതില്‍ തെറ്റില്ളെന്നുമാണ് ലീഗിലെ ചിലര്‍  ഉന്നയിക്കുന്ന ഒരു വാദം. ഭാവനാത്മകവും സംവാദാത്മകവുമായ ഒരു ആശയമാണിത്. ഓരോ സംസ്ഥാനങ്ങളിലെ രാഷ്ട്രീയ സാമൂഹിക സാഹചര്യമനുസരിച്ച് ഒരു രാഷ്ട്രീയപാര്‍ട്ടിക്ക് ബഹുസ്വത്വം ഉണ്ടാവുക എന്നത് ആകര്‍ഷകമായ ആശയംതന്നെ. പക്ഷേ, രാജ്യത്ത് നിലവിലുള്ള നിയമസംവിധാനത്തെ മറികടന്നും  ജനങ്ങളെ തെറ്റിധരിപ്പിച്ചുമല്ല ഫെഡറലിസവും ബഹുസ്വത്വവും ഉണ്ടാക്കേണ്ടത് എന്നുമാത്രം.
(ഓപണ്‍ മാഗസിന്‍ അസി.എഡിറ്ററാണ് ലേഖിക)

2011, ഡിസംബർ 5, തിങ്കളാഴ്‌ച

تأملات في السيرة الذاتية لعائشة عبد الرحمن


تأملات في السيرة الذاتية لعائشة عبد الرحمن

هدى قزع

تاريخ النشر: 18/10/2011 اقرأ للكاتب
تحاول هذه المقالة المرور بالجسر الذي خطته بنت الشاطئ بين الحياة والموت، وهو جسر لا يمكن أن نعبره دون أن نستحضر شخص أمين الخولي أستاذها وزوجها المقرب إلى نفسها وروحها حسبما يستشعر أي قارئ للسيرة الذاتية لعائشة عبد الرحمن والتي جاءت بعنوان "على الجسر بين الحياة والموت"، إذ يمكن عدها سيرة وفاء وحب قبل أن نعدها سيرة تسجيلية لأهم محطات حياة كاتبتها. فهذه السيرة مع صغر حجمها، إلا أنها بدت موشحة بعاطفة حزن وحيرة تأسر القارئ وتجعله يتعايش معها وكأنه يحياها، أو يتمنى أن يحياها.
وأول ما يقف القارئ على أعتابه هو عنوان هذه السيرة المكتنز بالدلالات، فالجسر هو محطة كان لا بدّ أن تعبرها صاحبة هذه السيرة لتصل إلى من أتلفت روحَها في روحه، وحان حِمَامُهُ قبل حِمَامِها، ولم يبقِ منها حُبها له غير كآبة تبقيها مسمرة على جسرها، فلا هي في الحياة ولا في الموت، وإنما هي معلقة بروح من غيبه الموت واقعًا وبقي حاضرًا في ذهنها، وهي تتمنى بشاعرية تطغى على كل ممكن البقاء مع أمين الخولي بعد موته، وهذا لا يكون إلا باتصال عجيب في عالم الأرواح المحبة، أو بالموت الذي قد يلحقها به أو لنقل يجعلهما في عالم واحد.
لقد كتبت بنت الشاطئ هذه السيرة بعد عام من وفاة أمين الخولي، ومن الطبيعي أنها كانت مؤججة بمرارة الفقد ويأس الفراق. وقد أقبلت على تسجيل أثر لحظة الفقد على نفسها، لا تسجيل حياتها بمراحلها المتعددة، فأنت لا تخرج إلا بالقليل عن حياة هذه المرأة العالمة، في حين أنك تخرج بكثير من العاطفة والحب لشخص أمين الخولي وأثره في حياة كاتبة السيرة.
ويكفي المرور العابر بعناوين فصول جسرها - التي جاءت كما يلي: "على الجسر، قبل أن نلتقي، في الطريق إليه، في منطقة الضباب، ظلال …وأضواء، موعدي معه، اللقاء، معا… علي دربنا الواحد، ثم مضى وبقيت، دنيانا بعده، كلمات للذكرى، و عود علي بدء" - لندرك هذه الحقيقة.
لقد بدأت السيرة في بيان حياة بنت الشاطئ قبل لقاء أمين الخولي، وهي مراحل بدت عادية جدًا تصف حياتها الأسرية، وتعليمها الديني.
وأبرز ما يلاحظ على وصفها، حياتها البسيطة، و تشدد والدها وحرصه على تقاليد معينة، ومحاولة عائشة مجاوزة هذه التقاليد الخانقة ما استطاعت إلى ذلك سبيلا في سبيل تحصيل العلم والرقي بالفكر والثقافة.
ويتجلى أن ما تحدثت فيه منذ بدء تعليمها، ومحاولتها التحرر من القيود، والكتابة تحت اسم مستعار، والدراسة التي أوصلتها للجامعة، وبساطة الريف الذي طالما حنت إليه وهي تعيش صراعها الجديد مع المدينة، ماهي إلا مراحل إعداد، للقاء أمين الخولي، الذي ما شعرت يومًا بغربته.
تقول: "… لمحت الأستاذ الخولي يتحدث إلى عدد من تلاميذه تحلقوا حوله يصغون في انفعال ظاهر. فدنوت منه لأسمع ما يقول، وكانت دهشتي بالغة حين ميزت في صوته العميق نبرة مألوفة، جعلتني أفكر متسائلة: أين ومتى يا ترى سمعت هذا الصوت؟ نفس السؤال الذي طالما رددته في خاطري كلما لمحت هذا الأستاذ من بعد فلم أشعر قط أنه غريب عني، وانثنيت أفكر أين ومتى يا ترى لقيته من قبل؟".
فكيف يا ترى كانت حياة عائشة قبل أن يجمعها القدر بأمين الخولي؟
ولدت بنت الشاطئ في نوفمبر من عام 1913 في دمياط في بيئة دينية أزهرية. ووالدها هو أحد شيوخ المعهد الديني بدمياط "الشيخ محمد علي عبد الرحمن" وقد كان يتمنى أن يرزق بولد، فلما رزق بعائشة وهي الابنة الثانية في العائلة نذرها للتعليم الديني.
وهو ما رضيت به عائشة بفطرة سليمة وفكر منفتح، وذكاء وتميز علمي، جعل والدها يفخر بها ويصحبها معه في مجالس العلم والشيوخ ويسمح لها بالاطلاع على مكتبته الذاخرة بالعلوم الإسلامية.
وعن تلك التجربة المتميزة تقول عائشة: "والدي ينتزعني من ملعب حداثتي، ويلزمني من قبل أن تحل عني تمائم الصبا، صحبته في مجلسه بالبيت، أو في مكتبه الجامع (جامع البحر) وكان يسميه الخلوة، ولعلي التقطت في تلك المرحلة المنسية بعض الآيات والسور القصار، من طول ما سمعته يتلو القرآن الكريم. والتقطت معها كلمات مما كان يتحدث به وزملاؤه وتلاميذه من العلم والإسلام".
هذا الطريق الذي ابتغاه لها والدها وهو التعليم الديني، لم يكن باستطاعتها تخطيه إلا بعون جدها لوالدتها الشيخ الدمهوجي الذي جهد في إقناع والدها ليسمح لها بالانضمام مع رفيقاتها في التعليم المدني، وهو ما صار بالفعل حيث التحقت بمدرسة اللوزي الأميرية للبنات وحصلت منها علي الشهادة الابتدائية وأكملت بعدها طريق التعليم المدني حتى وصلت إلى أبواب الجامعة في عام 1935 بعيدا عن عين والدها الذي كان يرى أن في هذا النوع من التعليم سلوكا غير مقبول من ابنة الشيخ الأزهري.
والطريف حقا أن عائشة عبد الرحمن كانت تشعر دائما أن هناك قوى خفية تدفعها وتساندها على هذا الطريق الوعر الذي لم تكن لتسلكه من البداية.
وتقول: "لم أكن أدري كنه هذه القوة القاهرة التي تدفعني إلى أن أحيد من الطريق الذي حدده لي والدي، وأعدتني له بيئتي، إلى ذلك الطريق المضاد الذي يصل إلى الجامعة وهي التي ينفر قومي من مجرد سماع اسمها، ويرثون لكل من جذبت إليها من الطلاب، وكأنها بدعة منكرة أو رجس من عمل حزب الشيطان ..".
وما يسجل لعائشة هو أن تعليمها الجديد لم يفقدها ثقتها أو يبعدها عن كنوز العلوم الإسلامية التي تلقتها في مكتبة والدها. فهي تساءلت في عامها الثاني من الحياة الجامعية عن العائد الذي ستحصل عليه من الجامعة وما هو الذي يمكن أن تقدمه لها الجامعة فيغير نظرتها لنفسها وللتراث الصلب القوي الذي تقف على أرضه قوية راسخة.
ومن المهم الإشارة أن هذا الموقف كان ماثلًا في عقلها قبل لقاء أمين الخولي، لكن يا ترى هل تمسكت فيه وقت إعداد السماء للقائها المرتقب به؟
تحدثت عائشة عن هذه الفترة، وقد وصفت بصراحة الغرور التي امتلأت نفسها به، وثقتها المطلقة بعلمها القديم الذي تعلمته، وأظهرت اكتفاءها بما امتلأت به من كنوز ومعارف، وعدم ثقتها بأن أساتذة الجامعة ومن بينهم أمين الخولي يمكن أن يضيفوا لها جديدا.
لقد قضت عائشة الصيف كله تستعد للقاء أمين الخولي في العام الجامعي الثاني متسلحة بذخائر مكتبة والدها وبلقائها مع الشيخ "دسوقي جوهري" الذي أزاح عن صدرها بعض مخاوفها من الحياة الجامعية ومن لقائها المرتقب بالشيخ أمين الخولي.. ومع بداية العام الدراسي الجديد عادت إلى العاصمة و"ملء نفسي تصور واثق بأني أدنو من منطقة الضوء التي تنجاب فيها عن أفقي ظلال القلق والحيرة، وتتضح معالم الطريق ". في هذا العام وفي يوم ميلادها كان اللقاء العلمي الأول ولدلالته سأثبته "هناك حيث أخذت مكاني في قاعة الدرس بالجامعة، متحفزة للجولة الباقية لي على الطريق، ومستجمعة كل رصيدي المتضخم من زهو الطموح و إرادة التفوق، ومتأهبة لعرض بضاعتي التي تزودت بها من مدرستي الأولى، في تحد واثق من النصر.. ودخل الأستاذ الخولي بسمته المهيب المتفرد، فألقى علينا التحية واقترح، لكي نتعارف، أن يعرض علينا مباحث المادة المقرر علينا درسها من علوم القرآن، ولكل طالب أن يختار مبحثا منها، يعده ويعرضه للمناقشة في الوقت الذي يحدده. وبادرت فأعلنت اختياري للمبحث الأول، في نزول القرآن... وعاد الأستاذ يسأل كل طالب منا، عن الوقت الذي يحتاج إليه في إعداد بحثه فأجبت في عناد وشموخ: يكفيني يوم أو بعض يوم. فقال في نبرة إشفاق وتحذير: كذا فكري مليا فربما بدا لك أنك في حاجة إلى مزيد من الوقت. وأبيت أن أتراجع ….. وقلت أسأله، مدلة بما أملك من ذخائر علمه: هل يكفي أن أراجع في موضوعي، بكتاب البرهان للبدر الزركشي، وكتابي الإتقان واللباب لجلال السيوطي، ومع الاستئناس بالسيرة الهاشمية وطبقات ابن سعد وتفسير ابن جرير الطبري؟ فأجاب كتاب واحد منها يكفي الآن، لو أنك عرفت حقا كيف تقرئين".
هكذا كان اللقاء الأول الذي حاول فيه الأستاذ كسر شوكة الغرور من نفس ابنة دمياط التي علمت على وجه اليقين أنها "قطعت العمر كله أبحث عنه في متاهة الدنيا وخضم المجهول.. ثم بمجرد أن لقيته لم أشغل بالي بظروف وعوائق، قد تحول دون قربي منه، فما كان يعنيني قط، سوى أني لقيته، وماعدا ذلك، ليس بذي بال".

إذن عاشت عائشة حياتها تبحث عن الشيخ أمين الخولي الذي صار منذ اللقاء الأول معلمها وأستاذها ونصفها الآخر الذي "تجلت فيه آية الله الذي خلقنا من نفس واحدة وخلق منها زوجها "… وأمضت حياتها الباقية تتساءل "أكان يمكن أن أضل طريقي إليه، فأعبر رحلة الحياة دون أن ألقاه؟ وحتى آخر العمر، لم يتخل عني إيماني بأني ما سرت على دربي خطوة واحدة إلا لكي ألقاه.. وما كان يمكن أن أحيد عن الطريق إليه، وقد عرفته في عالم المثل ومجالي الرؤى وفلك الأرواح من قبل أن أبدأ رحلة الحياة …".
وقالت : " على دربين متباعدين،
بدأت خطواتنا من قبل أن نلتقي
ولم يكن هناك أي احتمال للقاء...
فأحد الدربين يمضي بمعزل عن الآخر...
دون أن تبدو بينهما على مد الأفق نقطة اتصال
لا في الحقيقة والواقع
ولا في أحلام اليقظة ورؤى المنام
تباعد ما بيننا زمانا
وتباعد بيننا كذلك المكان...
وحين بدأت أخطو على دربي،
كان هو قد قطع شوطًا طويلًا في طريق لا يحتمل أن أطرقه،
وليست لدي أدنى فكرة عنه،
ولو على سبيل التصور أو الوهم...
وهناك،
على دربه البعيد عن مهد مولدي،
وقبل أن أخرج إلى الدنيا...
كان هو قد بدأ يقيم بناء حياته
دون أن يخطر بباله احتمال لتغيير جوهري أو تبديل وتعديل.
ودون أن يتمهل في انتظار ما لم يكن يتوقع
وهكذا بدأنا:
تفصلنا آماد وأبعاد،
كل في طريقه وعلى دربه...
لا يدري عن الآخر شيئًا من قريب أو بعيد.
ولعل أحدهما لو سئل عن الثاني، لهز رأسه متسائلا في حيرة وعجب
من يكون؟".
ولا أغالي إن قلت: إن ما سجلته عائشة يميز سيرتها بطابع قلما نجده في سير غيرها من النساء، فهي ظهرت بمظهر المرأة العاشقة لزوجها والمتفانية في علاقتها به بروح صوفية، ولم يكن أساس هذه العلاقة البعد الحسي فقط وإنما أخذ بعدُ العلاقة العقلية جانبا آخر لا يمكن الاستهانة به. "كنت أتمنى لو توقف الزمن، ليظل الأستاذ يتكلم، وأنا أصغي وأتعلم".
لقد روت عائشة قصتها في التعليم منذ طفولتها والعلاقة القائمة بين العلوم الدينية والعلوم المدنية التي عاشت في ظلها من خلال الرؤيا التي راودتها في طفولتها، والتي أهداها فيها ملاك مجنح مصحفا شريفا بينما هي جالسة في فصلها في مدرسة اللوزي الأميرية للبنات.
ولم تكتفي عائشة بالتعليم الابتدائي الذي حصلت عليه من المدرسة الأميرية وإنما تطلعت لأن تكمل تعليمها في المدرسة الراقية ومن بعدها مدرسة المعلمات في المنصورة وحلوان وطنطا، ولم تثنها المصاعب التي لاقتها في طريقها عن طلب العلم بل زادتها إصرارا وتشبثًا على التمسك بحقها في التعليم.
وهي لم تقتصر بطلبها للعلم على مدارس المعلمات ثم كلية الآداب من بعدها. ولكنها بالإضافة إلى ذلك خاطبت الصحف ووسائل الإعلام وأرسلت إليها عددًا من المقالات؛ وهي في البداية كانت تكتب نيابة عن جدها إلى الصحف تشكو وتحلل حال مدينة دمياط والخراب الذي حاق بها نتيجة تراكم رواسب النيل عند البوغاز. لكن هذه الصلة غير المباشرة بالصحف سرعان ما تحولت إلى صلة مباشرة حينما بدأت تراسل مجلة النهضة النسائية ومن بعدها مجلات البلاغ والكواكب تحت اسم "بنت الشاطئ "خوفا من أن يعلم والدها بأمر اهتمامها بغير الطريق الذي رسمه لها منذ البداية.
و لم يفتنها الجديد الذي تلقته في المدارس الأميرية ومدرسة المعلمات عن القديم الذي تلقته على يد أبيها من علوم الدين والقرآن والبلاغة وإنما سمح لها هذا القديم أن تتمايز عن رفقائها بإعدادها ومعرفتها القوية التي كثيرا ما ساعدتها في تخفيف بعض أعباء الاستذكار. وهكذا "مشيت على الدرب الوعر، فكلما قطعت شوطا منه تقدمت إلى امتحان شهادته خفية عن التقاليد الساهرة على حراستي كيلا أنحرف عن الاتجاه المرسوم لي.. وخفية كذلك عن الأوضاع الطبقية والنظم التعليمية واللوائح المدرسية، التي أقامت الحواجز والسدود، في طريق مثلي، إلى الجامعة".
تلك الجامعة التي وقفت عائشة على أبوابها عاما كاملا لدخولها، وحاربت لتلتحق بها، لم تستطع أن تقدم لها جديدا تنبهر به خاصة في العام الأول فالجامعة " عجزت في ذلك العام الأول عن أن تشدني إليها … والذي كنت أخشاه من ضغطة الصراع بين عطاء بيئتي وجديد الجامعة، لم يلبث أن انجلى عن معركة وهمية في منطقة السراب …".
لقد." عرضت الجامعة علومها إلقاء وترديدًا، بمنأى عن منافذ التأثر الوجداني ومداخل الاستجابة الروحية " وتطلب الأمر وجود الشيخ أمين الخولي في حياة عائشة عبد الرحمن العلمية حتى يتغير هذه الموقف السلبي من العلوم التي تقدمها الجامعة.
فبعد لقائها مع أستاذها عرفت عائشة أن الأمر يتطلب مجهودا كبيرا غير ما تعودت عليه من النظر في ظاهر النصوص دون محاولة سبر أغوارها وأنها لابد أن تنفق الليالي الطوال بحثا عن "سر الكلمة وروح النص …وانجلى ما حسبته سرابا، فإذا الجامعة تعطيني من جديدها ما لم يخطر لي قط على بال … وإذا القديم الذي جئتها به، يجلوه منهج الأستاذ الخولي فيمنحه روح الحياة ونبض العصر".
لقد بات منهج الخولي هو منهج عائشة عبد الرحمن حتى بعد تخرجها من الجامعة واشتغالها بقضايا الدفاع عن الإسلام، وهو أيضا منهجها الذي استخدمته في كتاباتها اللاحقة عن التراث واللغة والدراسات القرآنية.
هذا المنهج الذي كان حاضرا دائما جاء في كثير من الأحيان على حساب المسكوت عنه في نص السيرة الذاتية. فعائشة عبد الرحمن سكتت عن كثير من جوانب سيرتها غير ذات الصلة بمعركتها للحصول على التعليم أو بتحضير السماء لها حتى تلتقي بالشيخ أمين الخولي.

فنحن لم نعرف شيئا عن علاقتها بأخوتها أو بوالدها في غير أمور الدرس. كما أن سيرتها الذاتية توقفت بشكل مفاجئ بعد لقائها بالشيخ أمين الخولي وحتى استحضارها للحظة وفاته.
كل هذه المساحات المغيبة لا يمكننا أن نستنطقها ما لم تقلها صاحبتها. ولكن يحق لنا أن نتساءل لماذا غيبت كل هذا؟
لعلنا لا نجد بالسيرة الذاتية ما يسعفنا، ولكن من الممكن الاستعانة بما تناوله رجاء النقاش في كتابه "أجمل قصص الحب من الشرق والغرب" إذ أشار إلى أن عائشة عبد الرحمن عرفت بين الناس باسم "بنت الشاطئ" وبكتاباتها الرائعة عن زوجات النبي صلى الله عليه وسلم، ودراساتها الأدبية، وكتابتها الأخرى في تفسير القرآن الكريم. لكن هناك في حياة بنت الشاطئ قصة أخرى مثلت بشكل غير مباشر بالسيرة الذاتية. الأمر الذي أثار الدهشة فنحن نتحدث عن قلب امرأة جادة معروفة بتدينها بل وتعمقها في علوم الدين والأدب. إلا انها أحبت أستاذها في الجامعة -أمين الخولي- الذي التف حوله كثير من التلاميذ والمريدين، وكان أستاذا في كلية الآداب بجامعة القاهرة، وهو أحد قمم الفكر والثقافة في مصر حينئذ، وصاحب الصالون الأدبي والفكري الشهير بـ"مدرسة الأمناء". وهذا الحب كان سببا للثورة على بنت الشاطئ، ومن أجله تحملت الكثير من النقد القاسي والمقاطعة التي أصر عليها بعض المقربين منها. وقد تعرضت لضغوطات كثيرة للتخلي عن حبها، ولكنها تمسكت بهذا الحب خاصة بعد أن بادلها أستاذها حبا بحب، وقد انتهت قصة الحب بالزواج، وكان الخولي متزوجا، فرضيت أن تكون زوجة ثانية، مع حرصهما أن تكون الزوجة الأولى في أكرم وضع وأن تحتفظ بكل حقوقها.
وقصة الحب هذه لم تمر بسلام، فقد كانت موضوعا للشائعات الكثيرة التي أراد بها بعض المنتقدين أن يسيئوا إلى بنت الشاطئ وزوجها.. بدأت القصة منذ التقت عائشة أستاذها وهي طالبة بكلية الآداب في جامعة القاهرة 1936، وكانت هي في الثالثة والعشرين من عمرها، والشيخ في الحادية والأربعين.و كان أمين الخولي عالما جليلا وصاحب ذكاء نادر وجاذبية عجيبة، ولكنه لسوء الحظ كان له أعداء كثيرون، وقد ظنوا أنهم وجدوا فرصة نادرة للتشهير به والإساءة إليه من خلال قصة حبه بتلميذته، فقد ظنوا في أول الأمر أن الشيخ يلهو بتلميذته ويستغل إعجابها الشديد به، ولكن المعركة انتهت بعد أن تزوجا.
ومنذ لقائهما الأول عام 1936 ظلت بنت الشاطئ وفية لحبها مخلصة له، حتى بعد وفاته كانت دائما تتحدث عنه وتعيش معه في الحلم واليقظة، وكتبت سيرتها الذاتية: لتقول فيها إن ما بقي من عمرها لا يعني شيئا سوى أنه مجرد "جسر" تعبر فوقه لتصل إلى الحبيب، وكتبت في مقدمة السيرة : :"كانت قصتنا أسطورة الزمان، لم تسمع الدنيا بمثلها من قبل، وهيهات أن تتكرر إلى آخر الدهر".
ثم كتبت "على الجسر ما بين الحياة والموت، أقف حائرة ضائعة في أثر الذي رحل، أطل من ناحية فأجده ملء الحياة، وألمح طيفه الماثل في كل من حولي وما حولي من معالم وجودنا المشترك، وأتتبع خطاه على دربنا الواحد، دفاقة الحيوية، سخية العطاء، وأميز أنفاسه الطيبة الزكية في كل ذرة من هواء أتنفسه، وأصغي إلى نجواه في الصمت وفي الضجيج، وفي سكون الخلوة، وفي صخب الزحام، وأطوف بأجواء عالمنا الرحب الذي ضمنا معا، فلا أتصور أنه الراحل الذي لا يعود".

وقالت: "إلى أن يحين الأجل سأبقى محكوماً عليّ بهذه الوقفة بين حياة وموت أنتظر دوري في اجتياز الشوط الباقي في إثر الراحل المتيَّم. عليك سلام الله.. إن تكن عبرت إلى الأخرى فنحن على الجسر".
وما يؤلم أن "أمين الخولي" توفي فى عام 1966 بينما توفيّت "بنت الشاطئ" في عام 1998 أي أن انتظارها الوصول إليه طال لأكثر من ثلاثين عاما.
ومن شعرها الذي كتبته بعد رحيل زوجها مباشرة تحت عنوان "رؤيا":
طيف من أحببته طاف بنا * فتنبهنا على وقع خطاه
خلته قد آب من رحلته * مرهف الشوق وقد طال سراه
....
فجأة نبهنا من غفونا * رجع إيقاع أليف من خطاه
وتهادت نحونا أنفاسه * تحمل البشرى لنا، عطر شذاه
....
فاستبقنا الباب لاستقباله * وعلى الأفق شعاع من سناه
لمحة من ناظريه بدلت * ما كسانا الليل من ثوب عماه
لمسة ساحرة من كفه * عاد منها الكهف محراب صلاه
قلت: أشكو من تباريح النوى؟ * قال: لا لا؛ ليس ذا وقت الشكاه
حسبنا أنّا التقينا فاغفرى * لزمان البين ما اغتالت يداه
قلت: أخشى ما طوى من غدره * ليت ما ذقناه منه قد كفاه
قال: خلّى همّ أمس وغد * أمس قد ولّى ولم تأت الغداه
قلت: ما أدرى ؛ أحلم ما أرى * أم بعثنا.. وانتهى الصوت وتاه
وصحونا فإذا تلك رؤى * بعثرتها الريح في تيه الفلاه
وإذا نحن كما كنا هنا * في قرار الكهف لم تفتح كواه
نلعق المر ونقتات الجوى * عافنا الموت وعافتنا الحياة
ثمّ كتبت أبيات أخرى فى ذكرى رحيله بعد مرور عام على هذا الرحيل كانت نهايتها كالتالي:
هل مضى العام وما زلت هنا * أنقل الخطو؛ على الجسر إليك؟
أبأنفاسك أحيا أم ترى * مات بعضي؛ وبكى بعضي عليك؟
وقد سجّلت بنت الشاطئ سيرتها الذاتية الذي ضمّنتها قصّة تعليمها وعلاقتها بزوجها الراحل حتى نهاية الستينات، لكنّها توقّفت عندما مات ابنها الأكبر "أكمَل" وتوفيت ابنتها "أمينة" في أعقاب عملية جراحية، وهاجرت ابنتها الثالثة مع زوجها، الأمر الذي جعل هذه الأستاذة الجليلة تعاني الوحدة، والجحود، سواء على المستوى العلمي أو على المستوى الإنساني، وفي هذا يقول "محمّد سليم العوا": "عانت بنت الشاطئ بين قومها من جحود علمي لم تذكره بحرف لأحد، ولكن أحسّ به وتألَّم له تلامذتها وأهل الوفاء من المتابعين لمسيرتها العلمية والفكرية، ولم تعش بنت الشاطئ على هذا الجحود العلمي وحده، وإنَّما عاشت جحوداً إنسانياً أقسى منه وأشد، ورأت من نكران الجميل حيث توقعت العرفان، ومن فقدان الوفاء حيث انتظرته، ما تخرّ له الجبال الرواسي، ولكنّها كانت تستصغر الدُّنيا، فلم تبك على شيء منها قط، وإنّما بكت على فقد الأحبة، ولا سيما ابنتها "أمينة" وابنها "أكمَل".... وأشهد عن قرب منها يزيد على ثلاثين عاماً أنّها كانت من كبريات الزاهدات في الدُّنيا كلَّها، مالاً وجاهاً، ومظهراً ومطعماً وملبساً، وكان زهدها ممارسة عملية، لا عبارات تطلقها تجذب انتباه السامعين، ويكذِّبها العمل". لقد انطوت صفحة وجود عائشة عبد الرحمن بيننا في الواقع، وقد خلفت صفحات كثيرة ليس فقط بالعلم وإنما في الحياة والفكر والوجدان، وكم تمنيت لو أنني امتلكت الحس الشعوري الذي نبضت فيه هذه المرأة العالمة، لأصف أثر فقدها في نفسي كما وصفت هي أثر فقد أمين الخولي.
إن أقل القليل الذي يمكن أن أسجله في حقها أنها امرأة عظيمة بعقلها وعاطفتها وفكرها الديني، وقد تركت بصمة واضحة على الصعيد الفكري الديني، والثقافي الإسلامي.
ولم تركن للظروف ولا للمعوقات، وإنما عودت نفسها على الكفاح والجد، وعدم التسليم للتقاليد المميتة، وامتلكت رؤية خاصة منذ أوائل عمرها، وصفها بعضهم أنها تمرد، وأنا أقول إنها وعي تام بالحياة ودور الإنسان فيها.
وهذا الوعي والمنح الإلهية، والقدر الذي جمعها بأمين الخولي هما أهم ما رسم خطاها الثابتة والواثقة، فمضت تطلب العلم، وتوسع مدارك أفقها لأبعد الحدود، وتلتقي بأهل العلم، وتتمسك بدينها، وتثق بربها، حتى غدت أنموذجًا للمرأة المسلمة العالمة التي نفتقد وجودها في أيامنا.
وكم يتوق الواحد منا ليسمع عن أنموذج مماثل لها، فالمرأة باتت في عصرنا تتبع التقاليد أكثر من أن تكون حريصة على الوعي.
وأينما ترتحل بهذه الدنيا فإنك لا تلتقي إلا بالمرأة المتدينة أشد التدين لكن دون أن يكون لها دور وتأثير يمكن أن يسجل لها وينقله التاريخ، أوبالمرأة المغرقة نفسها في شؤون الحياة والعمل دون الاكتراث بأن تكون عالمة، أو بالمرأة التي تخلت عن العلم والدين، أو بالمرأة التي حاولت أن تجمع بين العلم والدين والعمل وهذا الذي قلما نجده ولكننا نتوق لأن نجده.
وأحسب أن الالتفات للعوامل التي ساهمت بتميز بنت الشاطئ، قد يحل بعض ما تعانيه المرأة في عصرنا، فاهتمام الأسرة، والنشأة الصالحة، وإعطاء العلم حقه، والمثابرة والإرادة، والشخصية المستقلة، والرؤية الواضحة، والحب بكل تجلياته، هي أظهر العوامل التي يمكن أن نتمثلها ونحن نشق طريق العلم والحياة، ولا أقول إلا كما قال شهاب الدين السهروردي:
فتشبهوا إن لم تكونوا مثلهم * إن التشبه بالكرام فلاح

إلى الطلاب


إلى الطلاب

الشيخ علي الطنطاوي

تاريخ النشر: 22/01/2011 اقرأ للكاتب

اقتراح: عصام المجريسي

زرت من أيّام صديقاً لي قبيل المغرب، فجاء ولده يسلّم عليّ؛ وهو مصفرّ اللّون باديَ الضّعف؛فقلت خيراً إن شاء الله؟
قال أبوه: ما به من شيء؛ ولكنّه كان نائماً.
قلت: وماله ينام غير وقت المنام؟
قال: ليسهر في اللّيل؛ إنّه يبقى ساهراً كلّ ليلة إلى السّاعة الثّانية.
قلت: ولم؟ قال: يستعدّ للامتحان!.
قلت: أعوذ بالله! هذا أقصر طرق الوصول إلى السّقوط في الامتحان.
لقد دخلت خلال دراستي امتحانات لا أحصي عددها؛ فما سقطت في واحد منها؛ بل كنت فيها كلّها من المجلّين السّابقين، وما سهرت من أجلها ساعة؛ بل كنت أنام أيّام الامتحان أكثر ممّا أنام في غيرها.
فعجب الولد وقال: تنام أكثر؟
قلت نعم, وهل إلا هذا.أفرأيت رياضيّاً؛ ملاكماً، أو مصارعاً؛ يهدّ جسده ليالي المباراة بالسّهر, أم تراه ينام، ويأكل، ويستريح؛ ليدخل المباراة قويّاً نشيطاً؟
قال: والوقت؟
قلت: إنّ الوقت متّسع, وإنّ ساعة واحدة تقرأ فيها وأنت مستريح؛ تنفعك أكثر من أربع ساعات تقرأ وأنت تعبان نعسان؛ تظنّ أنّك حفظت الدّرس وأنت لم تحفظه.
قال: إن كانت هذه النّصيحة الأولى فما الثّانية؟
قلت: أن تعرف نفسك أوّلاً, ثمّ تعرف كيف تقرأ.
فإنّ من الطلاب من هو بصريّ؛ يكاد يذكر في الامتحان صفحة الكتاب و مكان المسألة منها, ومنهم من هو سمعيّ يذكر رنّة صوت الأستاذ.
فإن كنت من أهل البصر فادرس وحدك, وإن كنت من أهل السمع فادرس مع رفيق لك مثلك، واجعله يقرأ عليك.
قال : وكيف أعرف نفسي؟
قلت: أنا أكتب عشر كلمات لا رابطة فيها (مثل: كتاب، مئذنة, سبعة عشر, هارون الرّشيد ... )
وأقرؤها عليك مرّة واحدة، ثمّ تكتب أنت ما حفظته منها.
وأكتب مثلها وأطلعك عليها لحظة، وتكتب ما حفظته منها.
فإن حفظت بالسّمع أكثر فأنت سمعيّ وإلا فأنت بصريّ.
قال: والنّصيحة الثّالثة؟
قلت: أن تجعل للدّراسة برنامجاً تراعي فيه تنوّع الدروس.
وأحسن طريقة وجدتها للقراءة أن تمرّ أوّلاً على الكتاب كلّه مرّاً سريعاً على أن يكون القلم في يدك,
فما هو مهمّ خططت تحته خطّاً والشّرح الّذي لا ضرورة له تضرب عليه بخطّ خفيف والفقرة الجامعة تشير إليها بسهم.
ثمّ يأتي دور المراجعة, فتأخذ الكتاب معك فتمشي في طريق خال وتستعرض في ذهنك مسائل الكتاب واحدة تلو الأخرى؛ تتصوّر أنّك في الامتحان وأنّ السّؤال قد وجّه إليك فإذا وجدته حاضراً في ذهنك تركته, وإلا فتحت الكتاب فنظرت فيه نظراً تقرأ فيه الفقرات والجمل الّتي قد أشرت إليها فقط فتذكر ما نسيته, وإذا وجدت أنّك لا تذكر من المسألة شيئاً أعدت قراءة الفصل كلّه.
والرّابعة: ألا تخاف؛ والخوف من الامتحان لا يكون من الغباء، ولا التّقصير، ولا الجبن؛ ولكنّ الخوف من شيء واحد وهو منشؤه وسببه.
ذلك أنّ بعض الطّلاب ينظرون إلى الكتاب الكبير والوقت القصير الباقي ويريدون أن يحفظوه كلّه في ساعة فلا يستطيعون؛ فيدخل الخوف عليهم من أن يجيء الامتحان وهم لم يكملوا حفظه.
ومثلهم مثل الّذي يريد أن يمشي على رجليه من المزّة إلى المطار ليدرك الطّيّارة وما معه إلا ساعتان, فإن قال لنفسه: كيف أصل؟ أو ركض كالمجانين فتعب حتّى وقع, ولم يصل أبداً.
وإن قسم الوقت والخطا وقال لنفسه: إنّ عليّ أن أمشي في الدّقيقة مئة خطوة فقط؛ سار مطمئنّاً ووصل سالماً.
والخامسة: أنّ بعض الطلاب يقف أمام قاعة الامتحان يعرض في ذهنه مسائل الكتاب كلّها, فإذا لم يذكرها اعتقد أنّه غير حافظ درسه واضطرب وجزع.
كم تعرف من أسماء إخوانك وأحبّائك؟ هل تستطيع أن تسردها كلّها سرداً في لحظة واحدة؟
لا؛ ولكن إذا مرّ الرّجل أمامك أو وصف لك ذكرت اسمه.
فغيابها عن ذهنك ليس معناه أنّها فقدت من ذاكرتك.
والسّادسة: أنّك كلّما قرأت درساً استرحت بعده، أو انصرفت إلى شيء بعيد عنه؛ ليستقرّ في ذهنك.
وإنّ إعادة القراءة للدّرس بعد الفراغ منه مرّات, كمن يأخذ صورة بالفوتوغراف، ثمّ يأخذها مرّة ثانية من غير أن يبدّل اللّوحة، أو يدير الفلم؛ فتطمس الصّورتان.
والسّابعة: أنّ عليك أن تستريح ليلة الامتحان وتدع القراءة؛تزور أهلك، أو تتلهّى بشيء يصرفك عن التّفكير في الامتحان، وأن تنام تلك الليلة تسع ساعات أو عشراً إذا استطعت,ولا تخش أن تذهب المعلومات من رأسك؛ فإنّ الذّاكرة أمرها عجيب. إنّ ما ينقش فيها في الصّبا لا ينسى.
وأنا أنسى والله اليوم ما تعشّيت أمس؛ ولكنّي أذكر ما كان قبل أربعين أو خمس وأربعين سنة كأنّي أراه الآن.
وأنت تبصر في التّلفاز فلماً كنت شاهدته منذ عشر سنين فتذكره؛ ولو سألتك عنه قبل أن تدخل لما عرفته.
والثّامنة: أن تعلم أنّ الامتحان ميزان يصحّ حيناً، وقد يخطئ حيناً، وأنّ المصحّح بشر, يكون مستريحاً يقرأ بإمعان، وقد يتعب فلا يدقّق النّظر، وأنّه ينشط ويملّ ويصيب ويخطئ.
وقد جرّبوا مصحّحاً مرّة؛ أعطوه أوراقاً، فوضع لها العلامات والدّرجات, ثمّ محوا علاماته وجاؤوه بها مرّة ثانية؛ فإذا هو يبدّل أحكامه عليها، وتختلف درجاته في المرّتين أكثر من عشرين في المئة.
وطلبوا من مصحّح مرّة أن يكتب هو الجواب الذي يستحق العلامة التامّة، فكتبوه بخط آخر، وبدّلوا فيه قليلاً، وعرضوه عليه، فأعطاه علامة دون الوسط.
والمصحّح ليس في يده ميزان الذّهب, وقد يتردّد بين السّتّين والسّبعين، وقد يكون في هذه العلامات العشر سقوط الطّالب أو نجاحه. فما العمل؟
عليك أن توضّح خطّك, فإنّ سوء الخطّ وخفاءه؛ ربّما كان السّبب في نقمة المدرّس وغضبه، فأساء حكمه على الورقة فأسقطها. وأن تكثر من العناوين, وأن تقطّع الفقرات وتميّزها, وأن تجتنب الفضول والاستطراد.
وقد يستطرد التّلميذ فيذكر أمراً لم يطلب منه, يريد أن يكشف به عن علمه, فيقع بخطيئة تكشف جهله؛ فتكون سبب سقوطه.
هذا الّذي عليك, وهذا هو الواجب في الامتحان وغيره.
على المرء أن يسعى ويعمل؛ ولكن ليس النّجاح دائماً منوطاً بالسّعي والعمل.
يمرض اثنان, فيستشيران الطّبيب الواحد، ويتّخذان العلاج الواحد، ويكونان في المشفى الواحد،
في الغرفة الواحدة، وتكون معاملتهما واحدة؛ فيموت هذا ويبرأ هذا؛ فلم؟ من الله.
ويفتح اثنان متجرين، ويأتيان بالبضاعة الواحدة، ويتّخذان طريقة للبيع واحدة؛ فيقع هذا على صفقة تجعله من كبار الأغنياء، ويبقى ذلك في موضعه؛ فلم؟ من الله.
وأنا لا أقول لأحد أن يترك السّعي. السّعي مطلوب, وعلى التّلميذ أن يقرأ الكتاب كلّه حتّى الحاشية الّتي لا يهتمّ غيره بها؛ إذ ربّما كان السّؤال منها, وبعد ذلك يتوجّه إلى الله فيطلب منه النّجاح.
وهذه خاتمة النّصائح؛ ولكنّها أهمّها.
أيّها الطّالب, إذا أكملت استعدادك وعملت كلّ ما تقدر عليه فتوجّه إلى الله، وقل له:
يا ربّ, أنا عملت ما أستطيعه, وهناك أشياء لا أستطيعها؛ أنت وحدك تقدر عليها, فاكتب لي بقدرتك النّجاح, ولا تجعل ورقتي تقع في يد مصحّح مشدّد لا يتساهل, أو مهمل لا يدقّق, أو ساخط، أو تعبان لا يحكم بالحقّ.
وانظر قبل ذلك في نفسك, فإن كانت على معصية، أو تقصير؛ فقوّمها، ودع التّقصير.
وليست هذه الوصفة من عندي؛ ولكنّها وصفة وكيع شيخ الشّافعيّ –رحمهما الله تعالى-:
شَكَوْتُ إلَى وكيعٍ سُوءَ حفظِي، فأرشدَنِي إلى تركِ المَعَاصِي
وقَال بأنّ هذَا العِلم نـُور، ونور الله لا يـُهْدَى لعَاصِي

كتاب : مع الناس .



يوم الحساب


يوم الحساب

مصطفى لطفي المنفلوطي

تاريخ النشر: 09/01/2011 اقرأ للكاتب

اقتراح: عصام المجريسي

ساهرْتُ الكوكب ليلةَ أمْسِ، حتى مَلّني وملِلْتُه, وضاق كلٌّ منا بصاحبه ذَرْعاً، وقد وقف الهمّ بيني وبين الكَرى، أجذبه فيدفعه، وأدنيه فيبعده، حتى أسلس قياده، وسكن جماحه. لم تخالط جفني سنة الكرى، حتى خُيّل إلي أني قد انتقلت من العالم الأول إلى العالم الثاني، ورأيت كأني بُعثتُ بعد الموت، وكأن أبناء آدم مجتمعون في صعيد واحد، يحاسبون على أعمالهم, فأُلهمتُ أنه موقفُ الحشر، وأنه يوم الحساب.
أنشأتُ أمشي مِشية الحائر الذاهل، لا أعرف لي مذهباً ولا مضطرباً، ولا أجد من يأخذ بيدي ويدلني على نفسي في هذا الموقف، الذي ينشد فيه كلُّ ذي نفس نفسَه، فلا يجد إليها سبيلا، فطفقتُ أتصفّح وُجوه الواقفين، وأقلب النظر في الغادين والرائحين، علني أجد صديقاً أستأنس به في وحدتي، وأستعين بمرافقته على وحشتي، فلا أرى إلا خلقاً غريباً، ومنظراً عجيباً، ووُجوهاً ما رأيت لها في حياتي شبيهاً ولا ضريباً، ولولا أني أعلم أن الحساب خاص بالإنسان، لظننت أن الله يحاسب في هذا الموقف جميع أنواع الحيوان!.
هنالك، وقد بلغ اليأس والهمُّ مبلغهما من نفسي!، رأيتُ على البعد وجهاً يبتسم لي ويدنو مني رويداً رويداً, فأرقلت ( أسرعت ) نحوه، حتى بلغته فإذا صديقي "فلان"، وإذا وجهه يتلألأ تلألؤ الكوكب في علياء السماء، فسألته: ما فعل الله به؟ فقال: "حاسبَني حساباً يسيراً!، ثم غفر لي!، وهأنذا ذاهب إلى ما أعد الله لعباده الصالحين في جنته من النعيم المقيم"!
فعجبت لشأنه!! وقلت في نفسي: "لقد هان أمر الحساب على كل عاص، بعد ما هان على هذا الذي كنت أعرفه في أولاه لا يتقي مأثما، ولا يهاب منكرا، ولا يخرج من حان إلا إلى حان، ولا يودع مجمعاً من مجامع الفسق إلا على موعد من اللقاء"!!
فنظر إليّ نظرةَ العاتب اللائم! وابتسم ابتسامةً! علمتُ منها أنّ الرجل قد ألمّ بما أضمرتُه في نفسي؛ فذكرتُ أن قد كُشف الغطاء في هذه الدار, وأن قد رُفع الحجاب بين الناس؛ فلا سرَّ ولا جهرَ، ولا بطن ولا ظهر، ولا فرق بين حركات اللسان، وخطرات الجنان !!
نظر إليّ تلك النظرة، وقال: "لا تعجب لأمر في هذه الدار؛ فكل ما فيها عجيب! واعلم أن الله حاسبني على كل ما كنت أجترح من الإثم في الدار الأولى، إلا أنه وجد لي في جريدة حسناتي حسنةً، ذهبت بجميع السيئات، ذلك أنه كان لي جار من ذوي النعمة والثراء والصلاح والخير والمروءة والبر، نكبه دهره نكبة ذهبت بماله، فأهمني أمره، وأزعجني أن أراه في مستقبل الأيام بائساً مُعدماً، يريق ماء وجهه على أعتاب الذين كان يُسدي إليهم نعمته، وعلمت أني إن عرضت عليه شيئاً من مالي أخجلته، وصغُرت نفسُه في عينه، فاحتلتُ على أن أُدخل في بيته خادماً كانت في بيتي، وجعلت لها جُعْلا على أن تدُسَّ في كيس دراهمه كلَّ ليلة خمسةَ دنانيرَ، من حيث لا يشعر بمأتاها، ولا يقف على سرِّها، وما زال هذا شأني وشأنُه، لا يعلم من أين يأتيه رزقه، ولا يشعُر أحدٌ من الناس باستحالة حاله، وذهاب ماله، حتى فرق الموتُ بيني وبينه. فما نفعني عمل من أعمالي ما نفعني هذا العمل، وما كان الإحسان وحدَه سببَ سعادتي، بل كان سببها أنه أصاب الموضع وخلص من شائبة الرياء.
فهنأته بنعمة الله عليه، وشكوتُ إليه وحشتي من الوحدة وخوفي من المحاسبة !
فقال: أما الوحشة فإني لن أفارقك حتى يأتي دورك، وأما الخوف فلا حيلة لي ولا لأحد من الناس في نقض ما أبرم الله في شأنك.
فقلت: أنت من السعداء! فهل تستطيع أن تشفع لي أو تطلب لي شفاعة من ولي من الأولياء، أو نبي من الأنبياء؟
قال: لا تطلب المحال، ولا تصدّق كل ما يقال! فقد كنا مخدوعين في الدار الأولى بتلك الآمال الكاذبة التي كان يبيعها منا تجار الدين بثمن غال, ولا يتقون الله في غشنا وخداعنا، وما الشفاعة إلا مظهر من مظاهر الإكرام والتبجيل، يختصّ به الله بعض عباده المقرّبين، فلا يشفع عنده أحدٌ إلا بإذنه، ولا يأذن بالشفاعة لأحد إلا إذا كان بين أعمال المشفوع له, أو في أعماق سريرته ما يقتضي إيثاره بالمغفرة على غيره من العصاة والمذنبين، والله سبحانه وتعالى أجل من العبث وأرفع من المحاباة.
وما وصل من حديثه إلى هذا الحد، حتى رأينا كوكبة من ملائكة العذاب تحيط برجل يساق إلى النار, ورأينا في يد كلّ واحد منهم مِقْرعة من الحديد، يقرع بها رأسه وهو يصرخ ويقول: "أهلكتني يا أبا حنيفة"!
فسألت صاحبي ما ذنب الرجل ؟ فقال: إنه كان في حياته يتخذ في أعماله ما يسمونه "الحيل الشرعية"، فكان يهب ماله لأحد أولاده على نية استرداده، قبل أن يحول عليه الحول، ليتخلص من فريضة الزكاة، ويطلق زوجته ثلاثاً، ثم يأتي بمحلل يحللها له، فيعود إلى معاشرتها، وكان يرابي باسم الرهن فإذا جاءه من يريد أن يقترض منه مالاً أبى أن يقرضه إلا إذا وضع في يده رهناً، فإذا وضع يده على ضيعته ألزمه أن يستأجرها منه بمال كثير، يراعي فيه النسبة التي يراعيها المرابون بين الربح وأصل المال، وكان إذا حلف لا يدخل بيتاً دخله من نافذته، أو لا يأكل رغيفاً أكله إلا لقمة منه، فذنبه أنه كان يعمد إلى الأحكام الشرعية، فينتزع منها حكمها وأسرارها، ثم يرفعها إلى الله قشوراً جوفاء ليخدعه بها ويغشه فيها، كما يفعل مع الأطفال والبُلْه مستنداً على تقليد أبي حنيفة أو غيره من كبار الأئمة, وأبو حنيفة أرفع قدراً وأهدى بصيرةً من أن يتخذ الله هزؤاً أو سخرية وأن يكون ممن يهدمون الدين باسم الدين.
وما انقطع عنا صوت هذا الشقي حتى رأينا شقياً آخر ذا لحية طويلة كثة قد أحاط به ملكان، وشدّا عنقه بسبحة طويلة ذات حبات كبيرة, وقد أخذ كل منهما بطرف منها، وهو يهمهم بكلمات مبهمة، فيقرعه أحدهما على رأسه ويقول له: "أمكر وأنت في الحديد" فدنوت منه، وأنعمت النظر في وجهه فعرفته, فتراجعتُ ذُعراً وخوفاً، وقلت: أيكون هذا من أشقياء الآخرة وقد كان بالأمس من أقطاب الأولى، فقال لي صاحبي: إن هذا الذي كنت تحسبه في أولاه من الأقطاب كان أكبر تاجر من تجار الدين، وما هذه اللحية والسبحة والهمهمة والدمدمة إلا حبائل كان ينصبها لاصطياد عقول الناس وأموالهم، ولكن الناس لا يعلمون.
وما زال المنصرفون من موقف القضاء يمرون بنا، هذا إلى جنته، وذاك إلى ناره، وأنا أسأل عن شأن كل منهم واحداً فواحداً، فأرى سعيداً من كنت أحسبه شقياً، وشقياً من كنت أحسبه سعيداً، فسجلت أن الله سبحانه وتعالى يحاسب الناس على قلوبهم، لا على جوارحهم، ويسألهم عن نياتهم، لا عن أفعالهم، وأن لا سعادة إلا الصدق، ولا شقاء إلا الكذب، وعلمت أن الله لا يغفر من السيئات إلا ما كان هفوة من الهفوات، يلم بها صاحبها إلماماً ثم يندم عليها، ورأيت أن أكبر ما يعاقب الله عليه جنايةُ المرء على أخيه بسفك دمه أو هتك عرضه أو سلب ماله، وأن أضعف الوسائل إلى الله ذلك الركوع والسجود، والقيام والقعود، فلو أن امرأً قضى حياته بين ليل قائم، ونهار صائم، ثم ظلم طفلاً صغيراً في لُقمة يختطفها من يده لاستحالت حسناته إلى سيئات، وما أغني عنه نسكه من الله شيئاً!!
وبينا أنا أحدث نفسي بهذا الحديث، وأقلب النظر في وجوه تلك المواعظ والعبر، إذا قال لي صاحبي: أتعرف هذَيْن، وأشار إلى رجلين واقفين ناحيةً يتناجيان، أحدهما شيخ جليل أبيضُ اللحية، وثانيهما كهل نحيف قد اختلط مبيضه بمسوده، فما هي إلا النظرة الأولى حتى عرفت الرجلين العظيمين، رجل الإسلام "محمد عبده"، ورجل المرأة "قاسم أمين" !
فقلت لصاحبي: هل لك في أن ندنو منهما ونسترق نجواهما من حيث لا يشعران؟ ففعلنا فسمعنا الأول يقول للثاني: ليتك يا قاسم أخذت برأيي وأحللت نصحي لك محلاًّ من نفسك، فقد كنتُ أنهاك أن تفاجئ المرأة المصرية برأيك في الحجاب قبل أن تأخذ له عُدّته من الأدب والدين، فجنى كتابُك عليها ما جناه من هتك حرمتها وفسادها وتبذلها وإراقة تلك البقية الصالحة التي كانت في وجهها من ماء الحياء! فقال له صاحبه: إني أشرت عليها أن تتعلم قبل أن تسفر وأن لا ترفع بُرْقعها قبل أن تنسِج لها برقعاً من الأدب والحياء!! قال له: ولكن قد فاتك ما كنت تنبأت لك به من أنها جاهلة لا تفهم هذا التفصيل, وضعيفة لا تعبأ بهذا الاستثناء، فكنت كمن يعطي الجاهل سيفاً ليقتل به غيره، فيقتلُ نفسه، فقال له: أتأذن لي يا مولاي أن أقول لك: إنك قد وقعتَ في مثل ما وقعتُ فيه من الخطأ, وأنك نصحتني بما لم تنتصح به، أنا أردتُّ أن أنصح المرأة فأفسدتُها كما تقول, وأنت أردتَّ أن تحييَ الإسلام فقتلتَه، إنك فاجأتَ جهلةَ المسلمين بما لا يفهمون من الآراء الدينية الصحيحة والأغراض الشريفة، فأرادوا غيرَ ما أردت، وفهموا غير ما فهمت، فأصبحوا ملحدين، بعد أن كانوا مخرفين، وأنت تعلم أن ديناً خرافياً خير من لا دين!! أوّلت لهم بعض آيات الكتاب فاتخذوا التأويل قاعدة، حتى أولوا الملَك والشيطان والجنة والنار، وبيّنت لهم حِكَم العبادات وأسرارها، وسفّهت لهم رأيهم في الأخذ بقُشورها دون لُبابها، فتركوها جُملة واحدة، وقلتَ لهم: إن الولي إلهٌ باطل، والله إله حقٌّ، فأنكروا الألوهية حقّها وباطلها. فتهلل وجه الشيخ، وقال له: ما زلت يا قاسم في أخراك مثلَك في دنياك، لا تضطرب في حجة، ولا تنام عن ثأر، يا قاسم لا تحمل همّاً، ولا تخشَ شرّاً، وثِقْ أن الله سيحاسبنا على نياتنا وسرائرنا، ويعفو عن هفواتنا وسقطاتنا، إنا ما أردنا إلا الخير لأمتنا، وما قدرنا لها في مستقبلها إلا ما تحتمله عقولنا، فإن كذبت فراستنا أو أخطأ تقديرنا فذلك؛ لأن المستقبل بيد الله.
وما وصلا من حديثهما إلى هذا الحد حتى تركا مكانهما وذهبا لشأنهما، فقلت لصاحبي: هل لك أن تريني الميزان والصراط والجنة والنار ؟ فإني ما زلت في شوق إلى رؤية تلك الأشياء, ورؤية مواقعها منذ رأيتها في "خريطة الآخرة" التي رسمها الشعراني في بعض كتبه؟ قال: أما الميزان فتقدير الأعمال والموازنة بين الحسنات والسيئات، وأما الصراط فهو سبيل الإنسان إلى سعادته أو شقائه، وأما الجنة والنار فلا علم لي حتى الساعة بهما.
وبينا أنا كذلك إذ سمعت صوتاً صارخاً، ما قرع سمعي في حياتي مثله، يناديني باسمي، فعلمت أن قد جاء دوري، فأدركني من الهول والرعب ما أيقظني من نومي! فاستيقظت فلم أر حساباً ولا عقاباً، ولا موقفاً ولا محشراً! فعلمت أنها خيالات وأوهام، أو أضغاث أحلام، وما نحن بتأويل الأحلام بعالمين !!

المصدر: النظرات.